Η άρνηση της εργασίας
(μικρό απόσπασμα)

Καμιά κομμουνιστική διακήρυξη περισσότερο από την άρνηση της εργασίας δεν έγινε αντικείμενο μιας τόσο βίαιης επίθεσης, διώχτηκε, αναιρέθηκε, φενακίστηκε από μέρους της σοσιαλιστικής παράδοσης και ιδεολογίας. Αν θέλεις να κάνεις θηρίο έναν σοσιαλιστή, κι αν θέλεις να τον ξεσκεπάσεις όταν κρύβεται πίσω απ’ την δημαγωγία, προκάλεσέ τον πάνω στην άρνηση της εργασίας! Κανένα σημείο του κομμουνιστικού προγράμματος που ισχύει εδώ κι έναν αιώνα, από τότε που ο Μαρξ μιλούσε για την εργασία σαν “απάνθρωπη ουσία” ... δεν καταπολεμήθηκε τόσο πολύ. Μέχρις ότου η απόρριψη της άρνησης της εργασίας έγινε σιωπηρή, αθέμιτη, υπονοούμενη, αλλά όχι λιγότερο έντονη: το θέμα αποσιωπήθηκε. Τώρα, και σ’ αυτό το έμμεσο πεδίο, η πανουργία της προλεταριακής λογικής άρχισε να αποκαθιστά την κεντρικότητα της άρνησης της εργασίας στο κομμουνιστικό πρόγραμμα. Από την εθνολογία ως την ψυχολογία, απ’ την αισθητική ως την κοινωνιολογία, από την οικονομία ως την ιατρική, αυτή η κεντρικότητα επανεμφανίζεται καμουφλαρισμένη, συχνά με παράξενες φορεσιές. Κι όμως αναβλύζει από παντού, και γρήγορα θα υποχρεωθούν να την καταδιώκουν, όπως κάποτε ανάλογοι παπάδες κυνηγούσαν την πανταχού παρούσα μαγική αλήθεια του δαιμονίου.

Καθήκον μας είναι να παλινορθώσουμε θεωρητικά την άρνηση της εργασίας, στο πρόγραμμα, στην τακτική, στην στρατηγική των κομμουνιστών. Ποτέ, πράγματι, όπως σήμερα, στο δοσμένο επίπεδο της ταξικής σύνθεσης, η άρνηση της εργασίας δεν ήταν τόσο πολύ το κεντρικό σημείο, η σύνθεση του κομμουνιστικού προγράμματος. Στις αντικειμενικές και υποκειμενικές της πλευρές. Η άρνηση της εργασίας είναι η ειδική, υλικά καθορισμένη βάση, της επανιδιοποιημένης παραγωγικής δύναμης, μέσα στη διαδικασία της εργατικής αυτοαξιοποίησης.

Άρνηση της εργασίας είναι προπαντώς σαμποτάζ, απεργία, άμεση δράση. Ήδη σ’ αυτήν την ριζική υποκειμενικότητά της η άρνησης της εργασίας αποκαλύπτει την σφαιρικότητα της ανταγωνιστικής της αντίληψης για τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Η εκμετάλλευση της εργασίας στηρίζει ολόκληρη την κοινωνία του κεφαλαίου: η άρνηση της εργασίας δεν αρνείται μία σχέση της κοινωνίας του κεφαλαίου, μία όψη της παραγωγής ή της διαδικασίας αναπαραγωγής του κεφαλαίου, αλλά  - στη ριζικότητά της - αρνείται ολόκληρη την κοινωνία του κεφαλαίου.

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, πως η καπιταλιστική απάντηση στην άρνηση της εργασίας δεν κατορθώνει ποτέ να είναι μια μερική απάντηση: οφείλει να είναι μια καθολική απάντηση, με αναδιαρθρωτικούς όρους, με τους όρους του τρόπου παραγωγής. Απ’ αυτήν την άποψη, τα αποτελέσματα της άρνησης της εργασίας ασκούν μια άμεση παραγωγική δράση πάνω στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
Όσο περισσότερο, όμως, η άρνηση της εργασίας κοινωνικοποιείται και ριζοσπαστικοποιείται, στον ίδιο ρυθμό της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, τόσο περισσότερο η “παραγωγική δράση” της εμβαθύνει τις πλευρές της αποδιάρθρωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η μείωση του ποσοστού κέρδους, η κρίση του νόμου της αξίας και η ανασυγκρότηση πάνω στην αδιαφορία της προσταγής, είναι άμεσα αποτελέσματα, αν και ασυνεχή και μη ομόλογα, της άρνησης της εργασίας.

...

Η άρνηση της εργασίας σαν μέτρο της διαδικασίας αυτοαξιοποίησης. Η άρνηση της εργασίας είναι στ’ αλήθεια μια παράξενη έννοια: είναι μέτρο του εαυτού της, είναι μέτρο της διαδικασίας αυτοαξιοποίησης της οποίας είναι περιεχόμενο! Ε, λοιπόν, μάλιστα. Το επιτρέπει η διαλεκτική φύση της... Πρώτα, λοιπόν, η διαδικασία αυτοαξιοποίησης μετριέται αρνητικά, στη βάση της προοδευτικής μείωσης του χρόνου προσωπικής και συνολικής εργασίας, της ποσότητας προλεταριακής ζωής που πουλιέται στο κεφάλαιο. Δεύτερον, η πρόοδος της διαδικασίας αυτοαξιοποίησης μετριέται, θετικά, από την επέκταση της κοινωνικά χρήσιμης εργασίας, που αφιερώνεται στην ελεύθερη αναπαραγωγή της προλεταριακής κοινωνίας.... Η αντίληψη της άρνησης της εργασίας σαν μέτρο της μεθόδου του κοινωνικού μετασχηματισμού είναι για μας ένα τεράστιο βήμα μπροστά. Σημαίνει ότι βάζουμε σα στόχο μας την γενική μείωση του ωραρίου εργασίας και την ίδια στιγμή συνδέουμε αυτό το βήμα με μια διαδικασία επαναστατικής ανανέωσης, θεωρητικής και πρακτικής, επιστημονικής κι εμπειρικής, πολιτικής και διοικητικής, που εξαρτάται από την συνέχεια της πάλης των τάξεων πάνω σ’ αυτό το περιεχόμενο.

...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Πρόκειται για απόσπασμα απ’ το 8ο κεφάλαιο του Κυριαρχία και Σαμποτάζ. Στα ιταλικά το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Γενάρη του 1978, απ’ τις εκδόσεις Fertrinelli. Στα ελληνικά, απ’ τις εκδόσεις Κομμούνα, τον Σεπτέμβρη του 1986, σαν μέρος του “Από το Κόκκινο στο Πράσινο”.
[ επιστροφή ]