Όταν το 2000 η ταινία “Ψωμί και τριαντάφυλλα” έκανε την πρεμιέρα της στις αίθουσες των ελληνικών σινεμά, ελάχιστα πράγματα ήταν γνωστά για την πρόσφατη ταξική ιστορία των ΗΠΑ. Σήμερα, δεκαέξι χρόνια μετά από την πρώτη προβολή της ταινίας του Ken Loach, οι διεκδικητικοί εργατικοί αγώνες στις ΗΠΑ συνεχίζουν να παραμένουν εν πολλοίς άγνωστοι στο ελληνικό κοινό. Όταν στα μέσα του 2012 μαθεύτηκαν για πρώτη φορά τα νέα για το κίνημα fight for $15 στις ΗΠΑ, πολλοί ξαφνιάστηκαν από την επικαιρότητα και την αιχμηρότητα του αιτήματος για άμεση ανατίμηση της εργατικής δύναμης, για το οποίο αγωνίζονται οι αμερικάνοι προλετάριοι στα πλαίσια μιας εργατικής ανταγωνιστικής πολιτικής. Διαβάζοντας, όμως, κανείς για το παρελθόν και την γενεαλογία του κινήματος μπορούσε να μάθει για πράγματα άγνωστα τα οποία, όμως, εξηγούσαν την τωρινή φάση της εργατικής οργάνωσης στις ΗΠΑ. Τελικά το κίνημα fight for $15 ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ήταν το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης και πολυεπίπεδης εργατικής κινητικότητας στις κοινότητες των χαμηλόμισθων εργαζομένων, ιδιαίτερα των μαύρων, των λατίνων και των πορτορικάνων, εξέχοντα ρόλο στην οποία έπαιξε και συνεχίζει να παίζει η SEIU[1], ένα μαζικό διαπολιτειακό σωματείο εργαζομένων από διάφορους κλάδους του τριτογενούς τομέα, με έμφαση στους μετανάστες και τους χωρίς χαρτιά εργάτες.
Η ταινία του Loach αφηγείται την ιστορία μια μεξικάνας μετανάστριας που δουλεύει ως καθαρίστρια σε έναν ουρανοξύστη με χιλιάδες γραφεία. Εκεί γνωρίζεται μ’ ένα λατίνο συνδικαλιστή, μέλος της SEIU και κατεβαίνει σε διεκδικητικούς αγώνες μαζί με συναδέλφους της, κάτι που τη φέρνει σε έντονη αντιπαράθεση με τη μεγαλύτερη αδελφή της. Το σύνθημα που εμπνέει τους καθαριστές εργαζόμενους να συσπειρωθούν απέναντι στις αυθαιρεσίες της εργοδοσίας είναι το “Ψωμί και Τριαντάφυλλα”, όπου ως ψωμί εννοείται ένας μισθός που να καλύπτει τις βασικές ανάγκες (a living wage) και ως τριαντάφυλλα νοούνται ο σεβασμός και η ποιότητα στην εργασία. Το φιλμ δεν περιγράφει παρά μόνο μια μικρή στιγμή μιας μεγαλύτερης καμπάνιας που οργάνωσε η SEIU στους εργαζόμενους στον καθαρισμό (Janitors) και στην οικιακή φροντίδα (home care workers) και η οποία έμεινε στην ιστορία με το όνομα Justice for Janitors (Δικαιοσύνη για τους Καθαριστές). Όπως διαβάζουμε σε ένα πρόσφατο βιβλίο[2] του David Rolf, αντιπροέδρου της SEIU,
Η μάχη ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 όταν ο κλάδος του καθαρισμού χτυπήθηκε από μειώσεις στους μισθούς και στα δικαιώματα που απέρρεαν από την εργασία τους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ένας εργαζόμενος στον καθαρισμό έπαιρνε περισσότερα από 7$/ώρα με πλήρη ασφάλιση, αλλά μέχρι το 1986 τα ωρομίσθια είχαν πέσει στα 4,5$ και η υγειονομική ασφάλιση είχε περικοπεί. Η βιομηχανία του καθαρισμού και οι ενώσεις των εργοδοτών είχαν συμπιέσει τους μισθούς και το εργατικό κόστος και είχαν σπάσει τις σωματειακές ενώσεις, αντικαθιστώντας τους αφροαμερικάνους και τους Λατίνους εργαζόμενους συχνά με άλλους μετανάστες χωρίς χαρτιά και εύκολα απελάσιμους.
Η καμπάνια Justice for Janitors ακολούθησε αντίστροφα την ροή των χρημάτων απότα συμβόλαια των εργατών με τους εργολάβους του καθαρισμού και έφτασε στους τελικούς αποδέκτες της εργασίας των καυαριστών οι οποίοι ήταν οι ιδιοκτήτες των κτιρίων και οι εταιρίες real estate. Η καμπάνια επίσης αγωνίστηκε για master συμβόλαια, τα οποία κάλυπταν όλους τους εργαζόμενους στον καθαρισμό ανεξαρτήτως του που δούλευαν και με ποια εργολαβική εταιρία συμβάλλονταν.
Οι αρχιτέκτονες της καμπάνιας από πλευράς των οργανωτών, οι Stephen Lerner και Jono Shaffer, σε ένα άρθρο τους[3] αφιερωμένο στην ιστορία του Justice for Janitors έγραψαν:
Η καμπάνια Justice for Janitors πέτυχε εν πολλοίς επειδή στόχευε αδιάκοπα τους ιδιοκτήτες των κτιρίων και την βιομηχανία του real estate, δηλαδή τους ανθρώπους που μέσα από τα κέρδη τους επηρεάζουν άμεσα την ζωή των εργαζομένων στον καθαρισμό. Η καμπάνια επίσης στόχευσε την ολοένα διογκούμενη οικονομία της εργολαβίας και υπεργολαβίας, η οποία είναι υπεύθυνη για τον κατακερματισμό και την απομόνωση των εργατών.
Βασικό μέλημα των οργανωτών και πάγια τακτική για την οργάνωση ήταν να βρεθούν με τους εργαζόμενους όχι στους χώρους εργασίας αλλά στις γειτονιές τους. Οι πρώτες επαφές και οι πρώτοι πυρήνες φτιάχτηκαν στις γειτονιές των Μεξικανών και των Πορτορικάνων εργατών, στα σπίτια τους και στα σχολεία των παιδιών τους. Οι οργανωτές συχνά έκαναν επισκέψεις για ενημέρωση και καλέσματα για δράση στα καφενεία, στις αγορές και στις πιάτσες των μεταναστών. Εκεί δηλαδή που σύχναζαν όταν δεν εργάζονταν. Η καμπάνια Justice for Janitors συνεχίζει την δράση της μέχρι και σήμερα, έχοντας οργανώσει συνολικά 250.000 καθαριστές και καθαρίστριες σε ΗΠΑ και Καναδά, αν και πολλά από τα μέλη της έχουν συστρατευθεί στο κίνημα fight for $15 και στηρίζουν το αίτημα για αύξηση του κατώτατου ωρομισθίου στα 15 δολλάρια. Σε μια από τις πρώτες απεργίες που έγινε στο Λος Άντζελες στις 3 Απριλίου 1990, η διαδήλωση χτυπήθηκε άγρια από την αστυνομία. Όμως η βία των αστυνομικών και η αδιαφορία των αφεντικών πείσμωσε άσχημα τους καθαριστές οι οποίοι παρέμειναν σε απεργία για 19 ολόκληρες μέρες. Επέστρεψαν τελικά στις δουλειές τους στις 23 Απριλίου έχοντας κερδίσει αυξήσεις έως και 22% στα ωρομίσθια και οι οποίες αποδόθηκαν σταδιακά μέσα στα τρία επόμενα χρόνια.
Διαβάστε: Ένα άρθρο για την ιστορία της καμπάνιας από τους οργανωτές της SEIU.
Δείτε: Αγγλόφωνο ντοκιμαντέρ για τα πρώτα χρόνια της καμπάνιας Justice for Janitors.
[1] Service Employees International Union (Διεθνής Ένωση Εργαζομένων στις Υπηρεσίες, όπου ως “Υπηρεσίες” εννοείται ο τριτογενής τομέας εν γένει)
[2] David Rolf, The fight for $15: The right wage for a working America, The New Press, New York-London 2016, pp. 55-56.
[3] Stephen Lerner & Jono Shaffer, 25 years later: Lessons from the Organizers of Justice for Janitors, In These Times, June 2015.