Το προϊόν φοιτητής σε κρίση.
20.000 ΚΕΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΣΕ ΑΕΙ - ΤΕΙ

Στο προηγούμενο τεύχος του outsider (τεύχος 2, σελ. 4-5, «το προϊόν φοιτητής»), υποστηρίζαμε ότι το προϊόν φοιτητής, δεν λειτουργεί απλώς στην κατεύθυνση της αυτορρύθμισης και αναπαραγωγής του πανεπιστημίου αλλά στην κατεύθυνση της ρύθμισης και αναπαραγωγής της κοινωνίας, της κοινωνίας ως σχέσης εξουσίας και εκμετάλλευσης. Συνεπώς, και όπως θα επιχειρηματολογήσουμε παρακάτω, η κρίση στην παραγωγή φοιτητών, δεν είναι μία κρίση που αφορά αποκλειστικά στα πανεπιστήμια, ή έστω το ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά μία κρίση που αφορά ευθέως στον παρόντα τρόπο κυριαρχίας.

Σε τι συνίσταται η κρίση του προϊόντος φοιτητής; Στο περιθώριο του σχετικού κειμένου στο προηγούμενο τεύχος, κάναμε μια παρατήρηση εξέχουσας κατά τη γνώμη μας σημασίας. Γράφαμε: "Ωστόσο η παραγωγή του προϊόντος «φοιτητής» είναι πιθανόν να περιέλθει σε κρίση, σε κρίση μάλιστα που δεν θα προέρχεται από κάποιου είδους ανταγωνισμό των φοιτητών προς το σύστημα. Είναι πιθανόν δηλαδή, καθώς τα πράγματα ζορίζουν, να μην είναι εύκολο ένα μεγάλο κομμάτι του νεανικού πληθυσμού από τη μία να καθηλώνεται έξω από την παραγωγή και από την άλλη να συνεχίζει να αυταπατάται ότι είναι σπουδαίο και ότι κάποτε θα γίνει σπουδαιότερο. Σύμφωνα με αυτά που λέμε δίπλα, αυτό θα σημαίνει κρίση στην παραγωγή φοιτητών. Και αυτό ακριβώς, -η κρίση στην παραγωγή φοιτητών-, θα είναι μία σοβαρή πτυχή της επονομαζόμενης κρίσης του εκπαιδευτικού συστήματος. Τότε, η τριτοβάθμια τουλάχιστον, θα χάσει την υπόληψή της και μαζί και την πελατεία της. Αλλά ήδη μπαίνουμε σε άλλο μεγάλο θέμα."

Αυτό το άλλο μεγάλο θέμα πραγματευόμαστε εδώ. Η παραγωγή του προϊόντος «φοιτητής» δεν είναι απλώς πιθανόν να περιέλθει σε κρίση, όπως με μετριοπάθεια ισχυριζόμασταν στο προηγούμενο τεύχος. Αντίθετα βρίσκεται ήδη σε κρίση. Και η κρίση αυτή βρίσκεται μόνο στην αρχή της, έχει πολλά περιθώρια εξέλιξης. Οι είκοσι χιλιάδες κενές θέσεις σε ΑΕΙ και ΤΕΙ που προέκυψαν την νέα σεζόν μετά τις πρόσφατες πανελλήνιες είναι μόνο ένα -καταγεγραμμένο σε στατιστικό νούμερο- μέγεθος της κρίσης αυτής. Τι σημαίνουν οι είκοσι χιλιάδες αυτές θέσεις; Σημαίνουν ότι σε διάφορα ΑΕΙ και ΤΕΙ δεν βρέθηκαν αρκετοί που και να δήλωσαν τις σχολές με κενές θέσεις και να περάσαν τη βάση του 10. Ή ότι γενικώς δεν δήλωσαν αρκετοί τις εν λόγω σχολές. Η θριαμβολογία για την αύξηση των εισακτέων τον Απρίλιο που παρουσιάζονταν κάπως σαν αριθμός διοριστέων από τα media, μετατρέπεται τώρα σε τραγωδία. Τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ αποδεικνύονται σε μεγάλο βαθμό ανυπόληπτα. Δεν υπάρχουν αρκετοί επιμελείς μαθητές που να περνούν τη βάση του 10, οι οποίοι να ενδιαφέρονται για τις κενές θέσεις των σχολών. Ή ακόμα χειρότερα δεν υπάρχουν αρκετοί γενικώς που να ενδιαφέρονται για τις θέσεις των σχολών. Και δεν μιλάμε για ένα φαινόμενο περιθωριακό. Το 25% των νέων θέσεων στις σχολές έχει μείνει ορφανό. Δεν είναι όνειρο για νεαρούς μαθητές. Είναι αδιάφορο, είναι τζάμπα χρόνος. Δε φαίνεται να έχει να προσφέρει κάτι οτιδήποτε στην περίφημη επαγγελματική αποκατάσταση.

Μία άλλη καταγεγραμμένη όψη στην κρίση του «προϊόντος φοιτητής» είναι η συνεχής αύξηση των βάσεων των παιδαγωγικών σχολών και δη των παιδαγωγικών σχολών δημοτικής εκπαίδευσης. Η βάση των παιδαγωγικών δημοτικής κονταροχτυπιέται στα ίσια με τις νομικές σχολές! Κι αυτό διότι μετά τη σταδιακή καθιέρωση των ολοήμερων σχολείων, τα παιδαγωγικά υπόσχονται άμεσο διορισμό. Κατά τα άλλα, σε μια άλλη εποχή τα σημερινά προσόντα του επαγγέλματος του δασκάλου, δεν θα ήταν άξια λόγου. Ο μισθός δεν ξεπερνάει κατά πολύ τα 1000 ευρώ και σύντομα βρίσκει ταβάνι στην εξέλιξη του. Και η εκτεταμένη άδεια ισοσκελίζεται με τραβήγματα σε μονοθέσια σχολεία απομακρυσμένων χωριών τα πρώτα χρόνια. Τέλος, προσθέστε και τις ψυχοφθόρες τριβές με την ελληνική οικογένεια που απαιτεί το καλύτερο για τα αγγελούδια της. Η βάση των μορίων λοιπόν, ανεβαίνει απλώς λόγω της υπόσχεσης για άμεση δουλειά με άδειες, επιδόματα και δώρα, δηλαδή για δουλειά με αυτά που κάποτε ήταν αυτονόητα. Αλλά καθώς η βάση των παιδαγωγικών προσπερνά τις νομικές και τα πολυτεχνεία, φανερώνει συγχρόνως την ανυποληψία των κάποτε elite σχολών που κανένας δεν αμφέβαλλε  για το κύρος τους. Το όνειρο για χίλια ευρώ είναι σημαντικότερο από το να γίνεις δικηγόρος ή πολιτικός μηχανικός. Τα  elite ΑΕΙ, κάποια τουλάχιστον από αυτά, έχουν χάσει το κύρος τους απέναντι σε υποψήφιους φοιτητές, δεν υπόσχονται ούτε χίλια ευρώ το μήνα! Κρίση.
Ξαναλέμε: αυτές είναι μόνο κάποιες καταγεγραμμένες πτυχές στην κρίση που αναφερόμαστε. Στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα. Στα ΤΕΙ το πρόβλημα είναι εκρηκτικό. Ελάχιστοι από αυτούς που περνούν σε κάποια από αυτές τις σχολές, συνεχίζουν και τις παρακολουθούν. Ακόμα και σε σχολές των ΤΕΙ με καλή φήμη (π.χ. μηχανολόγοι), οι ορκομωσίες καθυστερούν ακόμη και πάνω από χρόνο, καθώς δεν μαζεύονται αρκετοί που να έχουν τελειώσει ώστε να γίνει η τελετή ορκομωσίας. Άλλα ΤΕΙ επιμένουν σε υψηλές απαιτήσεις για παρακολούθηση (εργαστήρια, μαθήματα αλυσίδας κ.α.) ενώ υπόσχονται στην καλύτερη (με λίγη τύχη και λίγο βύσμα) μια δουλειά ειδικευμένου εργάτη (με το βασικό και κάτι ψηλά) στον ιδιωτικό τομέα. Έτσι η φοίτηση σ' αυτά να μοιάζει απλώς με άνευ αιτίας χαμένα μεροκάματα. Το ίδιο ισχύει και με διάφορα ΑΕΙ: χαμένος χρόνος.

Τα παραπάνω (για την ακρίβεια η παραπάνω τάση, καθώς για τάση μόνο μπορούμε να μιλάμε) έχουν διάφορες συνέπειες. Σημαίνουν όμως και το εξής: ότι σε όλο το μήκος και το πλάτος της κλίμακας της τριτοβάθμιας, από την elite των ΑΕΙ έως τα πιο ανυπόληπτα ΤΕΙ, οι φοιτητές και οι σπουδαστές που έχουν πετύχει στις πανελλήνιες, δεν αισθάνονται τόσο σπουδαίοι όπως παλιά και κυρίως δεν είναι καθόλου σίγουροι ότι θα είναι σπουδαιότεροι όταν αποφοιτήσουν από τις σχολές τους. Η φοιτητική ανεμελιά - ανευθυνότητα διαρκεί όλο και λιγότερο, χρονικά και ποιοτικά. Αντίθετα ο φοιτητής - σπουδαστής αγχώνεται γρήγορα με το αβέβαιο μέλλον του, το μέλλον που δεν μπορεί να του εγγυηθεί η σχολή του. Στις αλυσίδες παραγωγής της τριτοβάθμιας, το «προϊόν φοιτητής», εμφανίζει ένα διογκούμενο ελάττωμα: αγχώνεται και γκρινιάζει.
Ελάττωμα στην παραγωγή του προϊόντος φοιτητή; Μήπως τα νέα είναι πολύ καλά και δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι; Μήπως οι φοιτητές καθώς προσγειώνονται στον πραγματικό κόσμο, μπορούν να αποτελέσουν εστίες ανταγωνισμού απέναντι στο κυρίαρχο, ενός ανταγωνισμού από τη σκοπιά των προλεταριακών συμφερόντων; Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε με ασφάλεια πως η κατάσταση δεν φαίνεται να εξελίσσεται με αυτό τον τρόπο (ακόμα και αν ελπίζουμε ότι οι μειοψηφίες θα κερδίσουν περισσότερο χώρο). Ο φοιτητής, καθώς όλο και σε μικρότερη ηλικία συνειδητοποιεί ότι δεν τον παίρνει να «πετάει στα σύννεφα», προσγειώνεται στη γη για να παλέψει. Συγκεκριμένα για να παλέψει για την πάρτη του εναντίον όλων των άλλων. Μέσα στο καθεστώς αβεβαιότητας, μέσα στο καθεστώς αγωνίας άλλοτε για την επιτυχία και άλλοτε για την επιβίωση, ο φοιτητής αγριεύει από νωρίς. Και αγριεύει με έναν τρόπο κυνικό.

Τα τέσσερα ή έξι χρόνια ανεμελιάς περιορίζονται λοιπόν. Αλλά οι συνειδήσεις δεν δείχνουν καθόλου να βαθαίνουν. Αυτό που βαθαίνει είναι ο ατομισμός και η λύσσα για καριέρα ακόμα και αν η καριέρα έχει πάρει την εκδοχή του «να βολέψουμε το κώλο μας και ας ψοφήσουν όλοι οι άλλοι». Επιπλέον, και μέσα σ' αυτήν τη συνθήκη, η ανυποληψία της τριτοβάθμιας όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα (των ΑΕΙ δηλαδή και των ΤΕΙ), καθόλου δεν σημαίνει ότι οι νέοι παραιτούνται από την εκπαίδευση. Παραιτούνται από τις ελπίδες τους ότι αν αποκτήσουν το σωστό «χαρτί» θα σωθούν. Απλώς ο κύκλος των επιχειρήσεων που εκδίδουν τέτοιου είδους «χαρτιά» έχει ανοίξει. Είναι η εποχή ατελείωτων σεμιναρίων, μεταπτυχιακών, πιστοποιητικών, ΙΕΚ, ΚΕΣ, κτλ. Διάφοροι λοιπόν νέοι, μπορεί να αντιλαμβάνονται πια διάφορα ΑΕΙ και ΤΕΙ ως ανυπόληπτα, αλλά μέσα σε καθεστώς πανικού αγοράζουν «χαρτιά», όπως να 'ναι και από όπου να 'ναι. Τελικά όταν ένα παραγεμισμένο βιογραφικό μοιάζει άχρηστο, η μόνη ελπίδα είναι ένα πιο γεμάτο βιογραφικό. 
Εντάξει, τα μαντάτα δεν είναι καλά για τον κοινωνικό - ταξικό ανταγωνισμό. Αλλά δεν είναι καλά ούτε για την κυριαρχία. Οι παλιές ρυθμίσεις καταρρέουν. Η σταθερότητα -η σταθερότητα επιβολής των δικών της επιταγών- είναι αναπόληση του πρόσφατου παρελθόντος. Το παρόν έχει ρευστότητα. Και το μέλλον. Ποιος ξέρει;

Τι είναι το προϊόν φοιτητής;

Θα πρέπει μάλλον να θυμίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «προϊόν φοιτητής». Λέγαμε στο προηγούμενο τεύχος ότι μέσα στο περιβάλλον της κρίσης η διαχείριση των πληθυσμών και η ένταξή τους σε νόρμες μη ανταγωνιστικές προς το σύστημα, είναι κάτι παραπάνω από σημαντικό για τα αφεντικά. Ισχυριζόμασταν ότι τα πανεπιστήμια είναι μία τέτοια νόρμα. Συγκεκριμένα λέγαμε ότι η τριτοβάθμια αφορά ένα κομμάτι του πληθυσμού ηλικίας από 18 έως 25 που αυτό που πραγματικά του αντιστοιχεί είναι η γνωριμία με τις ευθύνες των επιλογών, η ανάγκη αυτονόμησης από την οικογένεια, η τριβή με το αδιέξοδο της αγοράς εργασίας και η σχετική οργή μέσα στο περιβάλλον της ανεργίας και της οικονομικής ανέχειας, το βύθισμα στο χάος των διαπροσωπικών σχέσεων, η αναζήτηση εμπιστοσύνης και δεσμών για την επιβίωση μακριά από κρατικές ή οικογενειακές χορηγίες κτλ. Σφίγγοντας στις αγκάλες της η τριτοβάθμια έναν πληθυσμό που λόγω των χαρακτηριστικών του, καθίσταται τουλάχιστον εν δυνάμει ανήσυχος προς τις κοινωνικές νόρμες που πρέπει να κοινωνικοποιηθεί, τον μετατρέπει σε κάτι ακίνδυνο, σε φοιτητή. Στον άνθρωπο που καθώς δε μπορεί να πάρει στα σοβαρά τον εαυτό του, δεν μπορούν να το πάρουν στα σοβαρά και οι άλλοι. Καταλήγαμε για το εν κρίσει πανεπιστήμιο: «Όχι όμως! Το πανεπιστήμιο δεν έχει σβήσει τις μηχανές του περιμένοντας να κυλήσει στην κατηφόρα. Το πανεπιστήμιο δουλεύει με τις μηχανές του στο Full. Μακριά από αυτά που λέει ότι κάνει ή ότι προορίζεται να κάνει, το πανεπιστήμιο παράγει φοιτητές Παράγει υπήκοους, δικούς του και του συστήματος των αφεντικών εν γένει.
Και βεβαίως αυτοαναπαράγεται.»

Κρίση υπερσυσώρευσης εμπορεύματος

Σας σερβίρουμε ξανά κάποια από τα εξώφυλλα των εφημερίδων στις αρχές του Μαΐου, αυτά τουλάχιστον που αφιέρωσαν το κεντρικό τους θέμα στην αύξηση των εισακτέων. Σας τα σερβίρουμε για να γελάσετε. Η «Απογευματινή» και η «Βραδυνή» πανηγυρίζουν ενώ τα «Νέα» καταγγέλουν κάτι σαν προεκλογικό ρουσφέτι. Το αφεντικό τρελάθηκε λοιπόν και μοιράζει 90.000 θέσεις σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Αλλά οι πελάτες δεν φαίνεται να ψήθηκαν. Το εμπόρευμα που τους προσφέρεται μπορεί να διαφημίζεται ως τζάμπα (στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με κάποια έκπτωση), αλλά είναι πια γνωστό ότι το εμπόρευμα αυτό είναι σκάρτο. Έτσι 20.000 θέσεις μένουν κενές, «απούλητες» στη γλώσσα του εμπορεύματος. Τί παθαίνει όμως μία αγορά που δεν μπορεί να πουλήσει τα εμπορεύματά της. Περιέρχεται σε κρίση υπερσυσσώρευσης των εμπορευμάτων της. Και τι κάνει για να βγεί από την κρίση; Από τη μία καταστρέφει μέρος των εμπορευμάτων της, θάβει τα πορτοκάλια που της περίσσευσαν ή στην περίπτωσή μας κλέινει κάποιες σχολές. Από την άλλη εκσυγχρονίζει το εμπόρευμά της, το παρουσιάζει σε νέες και ποικίλες εκδοχές μπας και τσιμπήσει κανάς πελάτης (βλ. ΚΕΣ, Κολλέγια, σεμινάρια κλπ)