το νέο πανοπτικό: νέες τεχνολογίες και επιτήρηση [μέρος 3]

EΠIΛOΓOΣ

Eνώ ο έλεγχος πάνω στις συμπεριφορές των υπηκόων μπορεί να θεωρηθεί παλιά φροντίδα των κεντρικών εξουσιών, είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία των κοινωνιών που το μεγαλύτερο μέρος αυτού του ελέγχου, της επιτήρησης, μπορεί να γίνεται στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο “ήρεμα”, “συναινετικά”, με την συμμετοχή των από κάτω· ενόσω αυτοί οι “απο κάτω” είτε αλληλοεπιτηρούνται είτε αγνοούν τις δυνατότητες των μηχανών που χρησιμοποιούν.
Πρόκειται για κάποιο είδος μαζικής απόκρυψης ή αποπλάνησης; Δεν είμαστε σίγουροι. Eίναι βέβαια γεγονός ότι την ίδια στιγμή που οι υπήκοοι πέφτουν με τα μούτρα στην αγορά κάθε τεχνολογικού θαύματος που είναι προσιτό στις τσέπες τους, την ίδια στιγμή στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι “πίσω” σε σχέση με τις τεχνολογικές δυνατότητες αυτών των συσκευών. Όμως αυτή η άγνοια από μόνη της θα ήταν ένας μικρός παράγοντας της προόδου της επιτήρησης, αν δεν συνδυαζόταν με έναν μαζικό και ακόρεστο τεχνοφετιχισμό. Tο πόσο γρήγορα τα κινητά τηλέφωνα έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής και των κοινωνικών σχέσεων, και το πόσο εύκολα έγινε αποδεκτή η αθόρυβη αλλά ουσιαστική μεταμόρφωση αυτών των σχέσεων λόγω και μέσω των κινητών, λέει πολλά.

Ένας σημαντικός παράγοντας στη γρήγορη (διαρκείας μικρότερης από μια γενιά) ανάπτυξη του νέου πανοπτισμού είναι οι σχέσεις ανάμεσα στις εξουσίες (κεντρικές ή όχι) και στις τεχνολογίες. H μέση συνείδηση αντιλαμβάνεται αυτά τα δύο ζητήματα κατ’ αρχήν ανεξάρτητα το ένα απ’ το άλλο, αλλά κάνει λάθος! Oλόκληρο το φάσμα των “ψηφιοποιήσεων” κάθε είδους, είτε πρόκειται για την “ψηφιοποίηση” των ήχων και των εικόνων, είτε πρόκειται για την “ψηφιοποίηση” των “νευρικών σημάτων”, είτε - τέλος - για την βιολογική “ψηφιοποίηση” των ανθρώπινων χαρακτήρων και συμπεριφορών (μέσω του dna, των γονιδίων, κλπ) είναι ένα φάσμα εφαρμογών αποτύπωσης - αναλυτικής καταγραφής - συσσώρευσης. Στην πίσω της όψη, η σύλληψη της “ψηφιοποίησης” ζωντανεύει, κι αυτό ήταν εξ αρχής δεδομένο, την παλιά θέληση των εξουσιών για “κατοχή της γνώσης” - απ’ τα ‘70s και μετά, της γνώσης πάνω στο σύνολο της ζωής, τόσο των ανθρώπων και των κοινωνιών όσο και των υπόλοιπων έμβιων όντων. Kι αυτό το δίπολο εξουσίας και γνώσης πάντα σήμαινε, είτε το φώναζε είτε όχι, και επιτήρηση.
Eν τω μεταξύ, και οι μορφές των εξουσιών δεν έχουν μείνει απαράλλακτα ίδιες όπως πριν 50 ή 100 χρόνια. Aκριβώς επειδή πριν λίγες δεκαετίες το κύμα των κοινωνικών αμφισβητήσεων (άρα: αντι-εξουσιών) αποδείχθηκε απειλητικό για την σταθερότητα και την λειτουργία του συστήματος, εκείνοι που βρίσκονται στα κέντρα των πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών εξουσιών, αναγκάστηκαν να “αναγνωρίσουν” τα εν δυνάμει των κοινωνικών σχέσεων, των αισθημάτων, των γνώσεων, των διαθέσεων· τα “αναγνώρισαν” τόσο όσο να μπορέσουν να τα συμπεριλάβουν σε κάποιο ρεπερτόριο αξιοποίησής τους. O περιβόητος “ελεύθερος χρόνος” (ελεύθερος, ως κάποιο χρονικό σημείο, απ’ τα καθήκοντα της παραγωγής ή της προετοιμασίας γι’ αυτήν) έπαψε να είναι μια άγνωστη ήπειρος με συνοριακά φυλάκια του είδους φυλακή / δικαιοσύνη ή νοσοκομείο, και έγινε ένα εν δυνάμει τεράστιο ορυχείο, που πρέπει να αποικιοποιηθεί. Kαι η καλύτερη αποικιοποίηση θα γινόταν αν οι “ιθαγενείς” της καθημερινής ζωής ανταμείβονταν με χάντρες και καθρεφτάκια.

Eν τέλει, η ευκολία με την οποία οι υπήκοοι αποδέχθηκαν και αποδέχονται άκριτα τα διαδοχικά κύματα τεχνολογικών εφαρμογών που “διευκολύνουν” και “ομορφαίνουν” την καθημερινή τους ζωή, είναι μέτρο μιας κάποιας “συναλλαγής”: μέσω των νέων τεχνολογιών του ο καπιταλισμός προσφέρει “ευκολία” και “αμεσότητα” διαφόρων ειδών (απ’ τα ψώνια ως την κυκλοφορία, απ’ την “επικοινωνία” ως την διασκέδαση, απ’ το κουτσομπολιό μέχρι την κακοβουλία και την μικροπρέπεια)· και σε αντάλλαγμα κρατάει το γενικό πρόσταγμα των κοινωνικών ηθών και εθίμων. Mέσα απ’ το εμπόρευμα (πάντα) και μέσα απ’ την διάχυση των δυνατοτήτων για “μικρο-ελέγχους” του ενός πάνω στον άλλο.
Mέσα απ’ την θρησκευτική πίστη, λοιπόν, για την αξία των τεχνολογιών, αποκαθίσταται το κάποτε κομματιασμένο νήμα απ’ την κεντρικές εξουσίες προς τους υπηκόους και από εκεί πάλι προς τα πάνω. Πρόκειται ξανά για τον ρόλο της ιδεολογίας· εντυπωσιακά εξοπλισμένης τώρα, αλλά πάντα ιδεολογίας!

AΠOΣΠAΣMATA AΠO THN ΣYZHTHΣH
(διευκρίνηση: η προφορική εισήγηση ήταν πιο περιληπτική και όχι τόσο λεπτομερειακή όσο η παρούσα, στην γραπτή μορφή της)

-- Θα ξεκινήσω με μια παρατήρηση που θελω να κανω, σχετικά με αυτό που ειπατε ότι το κινητό έχει αλλάξει την επικοινωνία των ανθρώπων. Εγώ έχω μια διαφωνία. Έχει αλλάξει ο τρόπος που επικοινωνούν οι άνθρωποι και τα κινητά έχουν κουμπώσει πάνω σ αυτόν τον τρόπο που επικοινωνούν οι άνθρωποι. Για παράδειγμα, ας πούμε πως μπαίνουμε μέσα σε ένα λεωφορείο. κανένας δεν θέλει να πιάσει κουβέντα με το διπλανό του, κανένας δεν κοιτάζει γύρω του. Αντιθέτως όλοι ασχολούνται με το κινητό. Δυστυχώς πρέπει να δούμε και την πραγματικότητα, δηλαδη οι άνθρωποι έχουν να πούνε κάτι όταν μιλάνε στο κινητό; Γιατί νομίζω ότι η πλειοψηφία, δεν  έχει να πει και τίποτα, παρά βλακείες, “που είσαι;”, “τι κάνεις”, κτλ. Το λέω αυτό γιατί ένα πράγμα που λέγεται είναι το να πετάξουμε τα κινητά. Παρουσιάζεται δηλαδή σαν ΤΟ ΠΡΟΪΟΝ, το οποίο καταδυναστεύει τον άνθρωπο. Ενώ στην πραγματικότητα μάλλον δεν έχουμε και τίποτα να πούμε.
Το δεύτερο που θίξατε ήταν το internet. Εγώ δεν έχω προφίλ αλλά μπαίνω στο internet. Mπαίνω λοιπόν στο facebook και αυτό που βλέπω είναι ότι όλοι για τον εαυτό τους έχουν τα καλύτερα. Μια προβολή του εαυτού τους από κάποιο ταξίδι που κάνανε, μια καλή φωτογραφία κτλ. Σκέφτομαι λοιπόν ότι μου φαίνεται πολύ τρομαχτικό όλο αυτό μιας και μπορώ εγώ να μπω και να βρω τον παλιό μου συμμαθητή ή όποιον άλλον, από περιέργεια. Για να πω και την αλήθεια δεν βρίσκω και κάτι το επικίνδυνο , που θα διαρρήξει την ιδιωτικότητά  του, που υπό άλλες προϋποθέσεις θα προφυλασσόταν. Θέλω να πω δηλαδή, ότι και το facebook και τα κινητά υπάρχουν σαν μέθοδος επιτήρησης αλλά το 90% δεν είναι τίποτα το επιλήψιμο, τίποτα το σημαντικό. Έτσι προκύπτει το ερώτημα αν έχουν αξία όλα  αυτά που καταγράφονται, αν είναι πραγματικά επικίνδυνα.
Το άλλο παράδειγμα που είπατε είναι το dna. Έστω ότι θέλεις να εξιχνιάσεις ένα έγκλημα. Το πρώτο πράγμα που θα χρησιμοποιήσεις δεν είναι το dna. Το dna θα ρθει να πιστοποιήσει τον ύποπτο. Θα προηγηθούν , ανακρίσεις, πληροφορίες, εξέταση των στοιχείων κτλ. Και στη συνέχεια θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος dna. Αυτό που θέλω να πω τέλος πάντων, είναι ότι η τεχνολογία είναι ένα όπλο, ένα εργαλείο. Ένα εργαλείο όμως. Όχι ένα τέρας πάνω από τα κεφάλια μας

ΜΣ1. Να πω λίγα πράγματα για αυτά που ειπώθηκαν, ξεκινώντας από το τελευταίο. Συμφωνούμε ότι η τεχνολογία δεν είναι ένα τέρας πάνω από τα κεφάλια μας. Ακούστηκε και πριν ότι βάζουμε ένα αρνητικό πρόσημο σε αυτά που λέμε. Δεν κάνουμε αυτό το πράγμα. Υπάρχει ένα θετικό πράγμα σε όλη αυτή την υπόθεση, το οποίο είναι το γεγονός ότι εμείς περιγράψαμε μια κατάσταση, κατά κάποιον τρόπο πως έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 30 με 40 χρόνια για τον έλεγχο των συμπεριφορών των από κάτω. Tα αφεντικά δεν μπορούν να είναι σίγουροι, παρά  προσπαθούν με διάφορες μεθόδους για τον έλεγχο των από κάτω. Δηλαδή, οι συμπεριφορές των από κάτω έχουν πλούτο, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί από τα αφεντικά. Επίσης είναι επικίνδυνες, οπότε αναγκάζονται να τις βρούνε και να τις εντάξουν σε ένα πλαίσιο στρατηγικής για να αντιμετωπίσουν πιθανές συγκρούσεις. Έτσι ξεκίνησε το πράγμα και έτσι πορεύεται. Οπότε δεν μου φαίνεται σαν απαισιοδοξία αλλά σαν περιγραφή που δείχνει μια αναγκαιότητα των αφεντικών που με τη σειρά του σημαίνει πως οι από κάτω και πλούτο έχουν, και δυνατότητες έχουν. Το θέμα βέβαια είναι, και αυτό είναι το αισιόδοξο που λέμε, τι θα κάνουμε.

-- Eγώ εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω που βρίσκετε τον κίνδυνο στον τρόπο που χρησιμοποιούνται ευρύτερα διάφορα γκάτζετ και τεχνολογίες, κι αυτά. Eντάξει, με τα τηλέφωνα θα μπορούσε να το πει κάποιος, αλλά αν κάποιοι θέλουν να μιλήσουν για παράνομα πράγματα, το ξέρουν ότι τα τηλέφωνα είναι καρφιά - έτσι δεν είναι; Kαι στο παρελθόν δεν ίσχυε αυτό;

ΜΣ2. Νομίζω ότι δεν έγινε κατανοητό ένα βασικό στοιχείο της εισήγησης. Όταν μιλάμε για επιτήρηση δεν μιλάμε για επιτήρηση με όρους δημόσιας τάξης. Ειπώθηκε χαρακτηριστικά ότι σαν μέρος του ελέγχου πάνω στις κοινωνικές συμπεριφορές και επιθυμίες μετά τα ηρωικά εκείνα ‘60s και ‘70s , η εμπορευματοποίηση, δηλαδή η μεσολάβηση μέσα από το εμπόρευμα, ήταν στρατηγικό ζήτημα για τον έλεγχο. Κατά συνέπεια, το νέο πανοπτικό αν το πούμε έτσι, δεν είναι μόνο αστυνομικό. Είναι και αστυνομικό, είναι και εμπορικό, είναι και κοινωνιολογικό, είναι και ψυχολογικό. Έχει πολλές πλευρές. Οπότε το ζήτημα δεν είναι για παράδειγμα, στο facebook τι επικίνδυνο με όρους αστυνομίας παρουσιάζει κάποιος, αλλά τι χρήσιμο, τι μπορεί να αξιοποιηθεί από αυτά που παρουσιάζει, είτε ενδεχομένως από την αστυνομία, είτε από τις διαφημιστικές εταιρείες, είτε από τις ασφαλιστικές, είτε από τις εταιρείες διασκέδασης κτλ. Δεν εστιάσαμε σε μια επιτήρηση τύπου φυλακής ως το καθολικό κάτεργο. Ή μια επιτήρηση τύπου νόμιμο / παράνομο, αλλά σε μια νέα επιτήρηση που κανονικοποιεί τις συμπεριφορές, γιατί αυτό κάνει η επιτήρηση τελικά. Και στο παλιό της μοντέλο αυτό ήθελε να κάνει, οι συμπεριφορές να είναι πάνω σε συγκεκριμένες νόρμες... Kανονικοπιοεί λοιπόν τις συμπεριφορές η νέα επιτήρηση αλλά όχι μόνο αστυνομικά. Κατά συνέπεια το ζήτημα δεν είναι αν μιλάς στο τηλέφωνο και λες επικίνδυνα πράγματα, αλλά  η καταγραφή των γούστων σου, των επιθυμιών σου, των φόβων σου κτλ , τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν από τα αφεντικά και με άλλους τρόπους.
Eιπώθηκε στην εισήγηση χαρακτηριστικά για το amazon. Εκεί δεν υπάρχει ζήτημα επικίνδυνο ή κάτι τέτοιο, δηλαδή όταν μπαίνεις και κοιτάς ένα βιβλίο πρώτη φορά και σου λέει αυτό το βιβλίο, οι άλλοι που το χουνε ζητήσει, ζητήσανε και αυτά τα βιβλία, δεν πρόκειται για μια επιτήρηση η οποία επιτηρεί τα παράνομα βιβλία τα οποία πουλάει το amazon, γιατί δεν πουλάει τέτοια βιβλία! Eπιτηρεί τα γούστα των αναγνωστών. Και αν μπεις τρίτη και τέταρτη φορά, έχεις φτιάξει ένα προφίλ του τι σε ενδιαφέρει. Αυτό δεν έχει αξία για την αστυνομία. Ή, πιο σωστά, μπορεί και να ‘χει, μπορεί και να μην έχει. Έχει σίγουρα αξία για τους εκδοτικούς οίκους και τις εταιρείες πώλησης βιβλίων.
Λοιπόν, η προσέγγισή μας δεν είναι επιτήρηση ίσον φυλακή. Η επιτήρηση έχει και αυτή τη διάσταση, έχει όμως και όλες τις υπόλοιπες για τ’ αφεντικά: είτε κέρδη τοις μετρητοίς, είτε έναν έλεγχο πάνω στις κοινωνικές συμπεριφορές και μια προσαρμογή των εμπορευμάτων τα οποία παράγουν πάνω σ αυτές τις κοινωνικές συμπεριφορές. Αυτό είναι η νέα επιτήρηση. Το νέο πανοπτικό δηλαδή είναι πολύ περισσότερα πράγματα από ότι ήταν το παλιό πανοπτικό. Και είναι τέτοιο γιατί μεσολάβησε ένα εκρηκτικό πράγμα, που έδειξε ότι οι κοινωνικές σχέσεις είναι πλούσιες και εν δυνάμει πάρα πολύ πλούσιες . Όχι υποχρεωτικά πλούσιες, εν δυνάμει.
Και το τελευταίο, που έχει να κάνει με την τακτική μιας τέτοιας προσέγγισης. Ούτως ή άλλως, κανένα από τα παραδείγματα που αναφέραμε δεν το ‘χουμε εξετάσει από μόνο του σαν την συνολική γκάμα των πραγμάτων τα οποία περιλαμβάνει. Δεν επιλέξαμε τις κάμερες επειδή είναι πολύ κλασικό να μιλάς για τις κάμερες, είναι το παλιό μάτι της εξουσίας σαν να λέμε. Διαλέξαμε παραδείγματα με κύρια λογική, όχι να τα εξαντλήσουμε σαν κοινωνικές σχέσεις, αλλά να δείξουμε ότι η ίδια διαδικασία λειτουργεί και από πάνω και από κάτω  και αυτό τελικά βοηθάει τους από πάνω.

(...)

-- Θα πω μερικά πράγματα, κάπως σκόρπια αλλά σύμφωνα με την ίδια οπτική που βάζετε. Θα έλεγα ότι γενικά τους ενδιαφέρουν τα πάντα. Μέχρι και ο αέρας που αναπνέουμε, η κάθε ανάσα που παίρνουμε. Βέβαια η τεχνολογία έχει και θετικά και αρνητικά. Έχει να κάνει πως την χρησιμοποιείς και για ποιο σκοπό. Για παράδειγμα τα κινητά, OK συμφωνώ με όσα ειπώθηκαν, αλλά το Δεκέμβρη λειτουργήσανε θετικά. Βοήθησαν τα και τα κινητά και βρέθηκαν όλοι αυτοί οι μαθητές και έγινε αυτό το φοβερό πράγμα. Βοήθησε η τεχνολογία. Συντονιζόταν ο κόσμος πιο γρήγορα. Άλλοι τομείς πχ. το dna να βάλω το θέμα των ασφαλιστικών εταιριών. Πας δηλαδή να πιάσεις δουλειά και θα δείξει το προγεννητικό σου υλικό ότι θα πάθεις καρκίνο. Γιατί να μην σε ασφαλίσει. Άλλη περίπτωση είναι  τα μαιευτήρια τα ιδιωτικά, τα οποία σου παίρνουν αίμα για να δούνε και καλά αν και σε ποιό ένζυμο  μπορεί να ναι ευαίσθητα τα μωρά. Κι εγώ σκέφτομαι, μήπως μαζεύουν dna με αυτόν τον τρόπο; Για τις τράπεζες με το νέο σύστημα με τις διπλές πόρτες, περνάει πολύ ώρα μέχρι να μπεις μέσα, και σίγουρα γίνεται κάποιος έλεγχος μέχρι να περάσεις . Όλα αυτά εμένα με θίγουνε σαν άνθρωπο.
Ένα άλλο είναι η ιριδοσκόπηση. Χρησιμοποιείται  σε πολλά. Δεν έχει έρθει ακόμα, αλλά μπορεί στο μέλλον για να παίρνεις τα λεφτά σου να απαιτείται αυτό, προκειμένου να ‘ναι πιο σίγουροι. Νομίζω δηλαδή ότι υπάρχει μια εντατικοποίηση στην ταυτοποίηση του ατόμου, για να πάρει τα λεφτά του, για να οδηγήσει αργότερα το αυτοκίνητό του κτλ. Και όλα αυτά περνάνε από έναν έλεγχο κεντρικό. Για παράδειγμα, έχω ακούσει ότι οι μαθητές στην αγγλία, περνάνε από έλεγχο ιριδοσκόπησης για να μπούνε στο σχολείο.
Κάτι άλλο που θα ‘θελα να πω είναι οι κάρτες για τα ψώνια. Πας δηλαδή να ψωνίσεις, και έτσι αφιλοκερδώς τα σούπερ μαρκετ θέλουν να σου βγάλουν μια κάρτα. Όχι, δεν θέλω να μου βγάλει κάρτα για να μου κάνει έκπτωση! Γιατί αυτό που θέλουν αυτοί είναι το να  ελέγχουν πόσο και τι καταναλώνω και τι στυλ έχω. Μετά έχω ακούσει ότι στο μέλλον θα υπάρχει ένας κεντρικός έλεγχος σε όλες τις συσκευές. Θα είναι ηλεκτρονικός, πχ ψυγεία, φούρνος θα ‘χουνε πρόγραμμα το οποίο θα σου λέει ότι τελείωσε το τάδε  ή μην πάρεις αυτό γιατί έχει χοληστερίνη κτλ. Και όλα αυτά γίνονται πάντα για το καλό μου. Άλλο παράδειγμα που ξέρω είναι ότι τα ιδιωτικά φροντιστήρια δουλεύουν με κάμερες μέσα στις αίθουσες. Δηλαδή έχουμε γίνει χίλια κομμάτια.
Και σκέφτομαι αυτό που λέγαμε πριν για τον ταιηλορισμό,  που σπάσαν σε χίλια κομμάτια την δουλειά του μάστορα και την έκαναν ανειδίκευτη εργασία με αποτέλεσμα να γίνει πολύ πιο φτηνός και αναλώσιμος ο εργάτης. Kαι βλέπεις ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τις ζωές μας, τι γούστα έχω, τι σεξουαλικές προτιμήσεις και για οτιδήποτε. Τώρα που είναι η προσωπική ζωή; Που είναι ο ιδιωτικός χώρος; Βλέπω φίλους μου που τραβάνε με το κινητό, εγώ δεν έχω κάμερα στο κινητό και το χρησιμοποιώ πολύ σπάνια, και του λέω γιατί με τραβάς με το κινητό, και ότι αυτό που κάνεις είναι ότι με φακελώνεις αυτή τη στιγμή.
Με το θέμα με τα τσιπάκια δεν έχω ασχοληθεί αλλά είχα ακούσει ότι είχαν πιάσει οι ισραηλινοί κάποιους παλαιστίνιους, τους είχανε βάλει τσιπάκια. Δεν ξέρω βέβαια αν ισχύει, γιατί το ‘χα ακούσει κάπως στα πεταχτά. Μπορεί να ναι τώρα το βραχιόλι σε κρατούμενους αλλά μεθαύριο μπορεί να ‘ναι αυτό με τα τσιπάκια. 

ΜΣ- Θέλω να πω ότι διάφορες νέες τεχνολογίες έχουν κοινωνικοποιηθεί και μέσα στα σπίτια μας. Για παράδειγμα, το βραχιόλι  δίνει τη δυνατότητα στην αστυνομία ή στο σωφρονιστικό σύστημα να επιβλέπει αυτόν που το φοράει... Aλλά στο μεξικό διάβαζα πρόσφατα ότι μεσαίας τάξης γονείς φοράνε στα παιδιά τους ένα βραχιόλι στο χέρι, για περίπτωση απαγωγής κτλ. Ο αριθμός των παιδιών που φοράνε τέτοιο “αντικλεπτικό σύστημα” σε καμία περίπτωση βέβαια δεν έχει σχέση με τον αριθμό των απαγωγών. 

-- Εγώ θέλω να κάνω μια παρατήρηση σε ότι αφορά την τεχνολογία και την επιτήρηση. Σιγά σιγά υπάρχει αυτό το μοντέλο να γίνει κάτι κεντρικό και περνιούνται νόμοι και στην ελλάδα και στην ευρώπη και στην αμερική και σε όλο τον κόσμο, ότι σιγά προσπαθούνε να τους περάσουν να ελέγχονται….Kαι να περιορίσουν οποιαδήποτε δυνατότητα μπορεί να προσφέρει το ιντερνετ για αντίσταση, έτσι ώστε ένα μέσο το οποίο δεν είχαν προβλέψει τις δυνατότητές του σε περίοδο κρίσης για αυτούς να καταφέρουν να το στρέψουν εναντίον μας και να μην αφήσουν περιθώριο να το χρησιμοποιήσουμε εμείς εναντίον τους. Μ’ αυτή την προοπτική θα είχε χρησιμότητα εμείς να σκεφτούμε τι προοπτικές έχουμε να αντισταθούμε σε τέτοια ζητήματα και συνήθως ως τώρα οποιεσδήποτε αντιπράξεις σε τέτοια ζητήματα τεχνολογικά μπορεί να έχουν προέλθει από άτομα που, όπως οι περισσότεροι πληροφορικάριοι γενικώς, μπορεί πολιτικά να χαρακτηριστούν ουδέτεροι. Έχουν κάποια γενικά αιτήματα περί δικαίου και τέτοια πράγματα. Όπως ας πούμε στη γερμανία χακέψανε το αποτύπωμα το ψηφιακό του υπουργού που ήθελε να προωθήσει νόμο για χρήση βιομετρικών στοιχείων και το διαδώσανε μέσω περιοδικού και καταργήθηκε ο νόμος.
Το θέμα είναι να δούμε τις πολιτικές αντιστάσεις που μπορούμε να έχουμε σε αυτό. Και το κινητό θα υπάρχει, κι εγώ πήρα γιατί το χρειάστηκα και το facebook θα μου χρειαστεί στη δουλειά μου και θα με πάρει η μπάλα έτσι και θα ελεγχόμαστε μέσω διαδικτύου. Nα βρούμε τρόπους να μην είναι η τεχνολογία στο απυρόβλητο και να μη μπορούμε να την ελέγξουμε, να ψάχνουμε τρόπους για να μπορούμε να την ελέγξουμε  και να αναλύουμε το τι έρχεται σαν πληροφορία και να προσπαθούμε να βρίσκουμε ρωγμές έτσι ώστε να μπορούμε να συνεργαστούμε μεταξύ μας και να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα μέσα.

ΜΣ: Εάν έχει γίνει αυτή η παρεξήγηση θέλω να προσπαθήσω να την άρω. Η εισήγηση δεν αφορά στις τεχνολογίες. Δεν έχει θέμα την τεχνολογία. Η εισήγηση μιλάει για κοινωνικές σχέσεις σε σχέση με την τεχνολογία. Δηλαδή έλεγε αυτό το χρησιμοποιούν έτσι, αυτό το χρησιμοποιούν αλλιώς, μίλαγε για κοινωνικές σχέσεις, δε μίλαγε για την τεχνολογία ως κάτι άλλο. Ένα το κρατούμενο. Δεύτερο: Η κεντρική της ιδέα είναι αυτό που είπε πριν ο Στ. Ότι ενώ σαν μια εκτίμηση που μπορεί να είναι και λάθος (αυτό πάντως είναι η κεντρική της ιδέα) ότι ενώ μέχρι τη δεκαετία του ’70, εάν συνέβαινε να ενοποιούνται, δηλαδή να επικοινωνούν η μακροεπιτήρηση να την πω έτσι, η επιτήρηση από τη μεριά των εξουσιών και η μικροεπιτήρηση, η επιτήρηση μέσα στις κοινωνικές σχέσεις που δεν είχαν καμία παρτίδα με το κράτος, αν συνέβαινε αυτά τα δύο επίπεδα, οι δύο κλίμακες να επικοινωνούν αυτό γινότανε, έγινε μια φορά επί πολλούς αιώνες βέβαια και ήτανε μέσω της θρησκείας, η θρησκεία, ο χριστιανισμός ήτανε και ο θεός και ο πατριάρχης και ο παπάς της συνοικίας και ο μπαμπάς και η μαμά ο ίδιος κώδικας.
Eνώ αυτό λοιπόν συνέβαινε έτσι, αν συνέβαινε, όποτε συνέβαινε, γιατί δε συνέβαινε πάντα, από ένα σημείο και μετά αυτή η ενοποίηση και αυτή η αμφίδρομη επικοινωνία γίνεται μέσω των τεχνολογιών και μάλιστα ειπώθηκε ούτε καν μέσω των τεχνολογιών, ειπώθηκε η λέξη τεχνοφετιχισμός. Που τεχνοφετιχισμός είναι ιδεολογία και είναι και κοινωνικές σχέσεις. Για να καταλήξουμε στο σημείο, αυτό που είπε ο Στ. ότι στην πραγματικότητα, η επιτήρηση από τα πάνω είτε είναι η επιτήρηση της αστυνομίας, είτε είναι η επιτήρηση της τράπεζας, είτε είναι η επιτήρηση της ασφαλιστικής είτε είναι η επιτήρηση του αφεντικού τροφοδοτείται, γίνεται πολύ ευκολότερη επειδή οι κοινωνικές σχέσεις των από κάτω επιτηρούμενες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τροφοδοτούν, γίνονται με τον ίδιο τρόπο που το αφεντικό επιτηρεί. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα.
Δεν έχει να κάνει γενικά με την τεχνολογία, έχει να κάνει ειδικά με το πώς οι από κάτω προσφέρουν εθελοντικά, από άγνοια, από ιδεολογία μάλλον, λέμε, τα στοιχεία τους στους από πάνω. Ενώ κάτω από άλλες σχέσεις δε θα τα προσφέρανε. Άρα μιλάμε για κοινωνικές σχέσεις. Η τεχνολογία στην προκειμένη περίπτωση είναι το μέσον. Δεν είναι ας πούμε η παντοδυναμία της που επιτυγχάνει, ποια παντοδυναμία; Εάν ας πούμε δε μπω εγώ στο facebook να πω τα χόμπυ μου, πώς θα τα μάθει το αφεντικό μου; Δε θα τα μάθει ποτέ, πρέπει να βάλει ρουφιάνους να με παρακολουθούν. Αυτό είναι το θέμα. Ότι οι από κάτω, ευρισκόμενοι σε μια ιστορική περίοδο που τις νέες τεχνολογίες δεν τις αντιλαμβάνονται σε όλη τους τη διάσταση αλλά μόνο σε μία τους πλευρά, την πλευρά δηλαδή της διευκόλυνσης, της αμεσότητας και τα λοιπά, δείχνουν να αδιαφορούν για άλλες χρήσεις... Aλλά αυτό ως κοινωνικό ζήτημα και όχι ως τεχνολογικό.
Έχω στο μυαλό μου ένα παράδειγμα που είπατε εσείς, για να δείξω ότι δεν είναι η κουβέντα για την τεχνολογία θα το χρησιμοποιήσω: Είπατε ότι το Δεκέμβρη οι πιτσιρικάδες ή και οι μη πιτσιρικάδες με τα κινητά και τα λοιπά. Αυτό σαν αντεστραμμένη χρήση αν θέλετε ενός μέσου είναι από το ’94 γνωστό, το ’94 απ ‘την εξέγερση στο L.A, όπου τότε οι εξεγερμένοι χρησιμοποίησαν κατά κόρον τα κινητά για να συντονίζονται και εκεί ήταν και λίγο πιο άγρια τα πράγματα, σκοτώνανε κιόλας και οι μεν και οι δε. Σε σχέση με τη σημερινή εισήγηση, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα σε μια άλλη εισήγηση να γίνει μια συζήτηση για το πώς αντιστρέφεται η χρήση της τεχνολογίας και τα λοιπά, σε σχέση με τη σημερινή εισήγηση υπάρχει το εξής ερώτημα: Αυτοί οι πιτσιρικάδες ή οι μη πιτσιρικάδες που το Δεκέμβρη του 2008 χρησιμοποιούν τα κινητά τους για να συντονίζουν τα οδοφράγματά τους, τα πεσίματά τους και τα λοιπά, έχουν επίγνωση ότι παρακολουθούνται; Nαι ή όχι; Εάν έχουν επίγνωση, τότε προφανώς το κάνουν αυτό που κάνουν έχοντας όμως υπ ‘όψη τους και το επόμενο βήμα, τι θα κάνουν στην επόμενη φάση. Εάν δεν το έχουνε όμως, τότε μετά από δύο μήνες τους χτυπάει, ας πούμε, η αστυνομία την πόρτα και τους λέει: κύριε Παπαδόπουλε ο γιος σας ήταν την τάδε μέρα και την τάδε ώρα εκεί που γινότανε χαμός. Και ο πρώην εξεγερμένος χέζεται.
Δε βάζουμε εμείς το ζήτημα αν έπρεπε ή δεν έπρεπε να χρησιμοποιήσει το κινητό για να συνεννοηθεί, αλλά εάν οι χρήστες των νέων τεχνολογιών σήμερα (και μιλήσαμε μέσα από παραδείγματα) συνειδητοποιούν ότι με αυτή τη χρήση που κάνουν (χωρίς να ενδιαφέρονται; εκεί έχουμε ερωτηματικά) επειδή υπάρχουν ανταλλάγματα, αν συνειδητοποιούν ότι με αυτόν τον τρόπο τρέφουν τον εχθρό τους. Γιατί με μια έννοια θα αποδειχθεί ότι είναι εχθρός τους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τα περιστατικά του πώς την πατήσανε διάφοροι, στο facebook με εργοδότες, στο τάδε με ασφαλιστικές, είναι πολλά. Σαν να μην ξέρανε τι δυνατότητες μπορεί να δίνουνε στους άλλους.
Αυτό πάντως είναι, και γι’ αυτό μιλήσαμε και για τεχνοφετιχισμό με την έννοια ότι εγώ χρησιμοποιώ μια τεχνολογία η οποία μου φαίνεται εύκολη, γρήγορη, προσιτή, χωρίς να την απομυθοποιώ και χωρίς να ασχολούμαι μήπως στρέφεται εναντίον μου. Το κινητό είναι μια τέτοια περίπτωση, όπως είναι και το ίντερνετ. Το ίντερνετ πανηγυρίστηκε ως ο χώρος της ελευθερίας, ο χώρος όπου ο καθένας κάνει ό,τι θέλει. Αυτό το πανηγύρι κράτησε ελάχιστο διάστημα μέσα στην ιστορία. Αποδείχτηκε πολύ γρήγορα ότι δεν είναι ο χώρος της ελευθερίας το ίντερνετ, ότι είναι ένα μέσο επιτηρούμενο και ότι η επιτήρηση μάλιστα βελτιώνεται. Άσχετο με το αν με τεχνολογικούς τρόπους δέκα, είκοσι, πενήντα, εκατό χιλιάδες μπορούν να τα καταφέρνουν να μην επιτηρούνται. Εκείνο ήταν το λάθος: η ιδέα ότι το ιντερνετ είναι ο χώρος της ελευθερίας, όχι το ίντερνετ σαν ίντερνετ. Η επένδυση η ιδεολογική ήταν το λάθος. Διότι στη διάρκεια αυτής της επένδυσης, ακριβώς επειδή μυθοποιήθηκε ως ο χώρος της ελευθερίας, δοθήκανε αβάντες στους από πάνω. Το αντίστοιχο είναι η μυθοποίηση του κινητού ως του μέσου της επικοινωνίας. Αυτό είναι τεχνοφετιχισμός. Αυτό το μέσο που είναι το μέσο επικοινωνίας και που επηρεάζει τις σχέσεις, εκφράζει τις σχέσεις; Ας το αφήσουμε ανοιχτό, έχει και άλλη πλευρά.
Τι πλευρά έχει; Όχι μόνο αυτό που είπε ο Στ. που σε προσλαμβάνουν κι άμα δεν έχεις κινητό θεωρούν ότι κάτι έχεις στο μυαλό σου, δε θες να εντοπίζεσαι... έχουν εμφανιστεί και πιο δύσκολες καταστάσεις, όπως τύποι (θα μου πείτε αφορά στη δημόσια τάξη είναι ενδεικτικό όμως) τύποι και στη γερμανία και στη γαλλία που κατηγορήθηκαν για τρομοκράτες, και (όχι το μόνο άλλα) ένα ενοχοποιητικό στοιχείο ήταν ότι άφηναν τα κινητά τους σπίτι τους! Διότι που πας κύριε και αφήνεις το κινητό σου σπίτι; Άρα πας κάπου ύποπτα. Δεν θες να σε παρακολουθούν. Το ότι αφήνεις το κινητό στο σπίτι σου είναι ενοχοποιητικό στοιχείο.
Και λέω εγώ: ξέρετε γιατί έγινε ενοχοποιητικό στοιχείο αυτό; Γιατί τα κινητά τα κουβαλάνε όλοι επάνω τους. Άμα τα αφήνανε σπίτι τους ή τα κουβαλάγανε δύο ώρες την ημέρα, τότε δε θα μπορούσε να είναι ύποπτος αυτός που δεν το πήρε. Η υποψία λοιπόν σε κάποιον ή σε κάποια είναι η πίσω όψη του γεγονότος ότι η κανονικότητα, η νόρμα είναι ότι το κινητό πρέπει να το κουβαλάς επάνω σου. Και μάλιστα αυτό γίνεται πολύ απλά. Για τους άλλους αυτό είναι στοιχείο επιτήρησης. Το άφησες ή βγάζεις τη μπαταρία; κόβεις το σήμα; κάτι γίνεται εδώ.
Λοιπόν αυτά είναι κοινωνικές σχέσεις. Δηλαδή δεν έχει να κάνει με αυτή καθαυτή την κινητή τηλεφωνία. Εάν το κινητό τηλέφωνο, όσοι το έχουν, το χρησιμοποιούσαν σε έκτακτες περιπτώσεις, θα μιλάγαμε για κάτι διαφορετικό. Λοιπόν, είναι η κοινωνική συνθήκη η οποία διαμόρφωσε ένα τέτοιο πλέγμα, το οποίο επιτρέπει στον εργοδότη να σου πει “α, δε μπορώ να σε προσλάβω άμα δεν έχεις κινητό και να ‘σαι έξω, θα μου χαθείς”, είναι η κοινωνική συνθήκη που επιτρέπει στην αστυνομία να λέει “α, δε γίνεται να αφήνεις το κινητό σπίτι σου, κάπου πονηρά πας” και είναι και η κοινωνική συνθήκη που λέει “τι, έχεις κινητό και δεν το σηκώνεις; γιατί δεν το σηκώνεις; κάτι ύποπτο συμβαίνει, με απατάς!” στην προσωπική σχέση.
Αυτή την προσέγγιση προσπαθήσαμε να κάνουμε μέσα από παραδείγματα τα οποία, εν πάση περιπτώσει, όντως εγείρουν και μια σειρά άλλων ζητημάτων. Αλλά τι είναι κοινό μεταξύ του dna, του gps, των κινητών και του ιντερνετ; Αυτό που είπαμε εμείς ότι είναι κοινό είναι αυτή η διαδικασία που η χρήση που κάνουν οι από κάτω γίνεται ...πώς να το πεις; αφελώς; εξ απαλών ονύχων; δε μας ενδιαφέρει· ή γίνεται αυτό, γιατί διατυπώθηκε και μία θέση βέβαια η οποία δεν έχει σχολιαστεί ακόμα, ότι γίνεται στη βάση συναλλαγής. Ότι εγώ το ξέρω ότι με επιτηρείτε αλλά επειδή μου δίνετε αυτό κι αυτό, δέχομαι να με επιτηρείτε. Το οποίο αν συμβαίνει είναι πολύ επικίνδυνο. Αλλά αυτό είναι περισσότερο μια εκτίμηση, δε μπορούμε να το αποδείξουμε.
Πάντως δεν είμαστε της άποψης ότι η τεχνολογία είναι ένα μονοσήμαντο πράγμα το οποίο δεν αντιστρέφεται και τα λοιπά. Το ζήτημα είναι αυτήν την περίοδο και αυτό το ‘πε κι ο M. στην αρχή, ότι το γεγονός ότι πριν μήνες ή πριν βδομάδες πέρασε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μια ακόμα επικύρωση του ότι τα mail, τα κινητά, το ένα, το άλλο, αποθηκεύονται και δεν υπήρχε η αντίδραση που θα υπήρχε στο άκουσμα της λέξης φακέλωμα, γιατί περί φακελώματος πρόκειται, προφανώς δεν πρέπει να αποδοθεί στην εξυπνάδα των κρατών και των αφεντικών αλλά σε μια κοινωνική συνθήκη από κάτω που αδιαφορεί; ελπίζει; αυταπατάται; κάπου πρέπει να βρούμε μια απάντηση, αν πρόκειται να το παλέψουμε αυτό.
Άλλο παράδειγμα: Το ίδιο συνέβαινε στη φάση με τη γρίπη των χοίρων, το θα σκανάρεστε για τη θερμοκρασία σας με το που μπαίνετε στο αεροδρόμιο. Αυτό είναι μια διαδικασία επιτήρησης. Σωρηδόν. Στο όνομα της δημόσιας υγείας. Γίνεται δεκτό ότι στο όνομα της δημόσιας υγείας και με την πιθανότητα ότι ένας στους εκατό ή ένας στους διακόσιους να έχει γρίπη των χοίρων, θα θερμομετρούνται όλοι. Κι αυτοί που έχουνε κρυώσει κι αυτοί που έχουνε πονοκέφαλο, όλοι. Αυτό είναι κοινωνική σχέση. Δεν είναι τεχνολογία αν τα scanner είναι έτσι ή αλλιώς κι αν μπορεί να αντιστραφεί η χρήση τους.

-- Δεν ισχύει όμως και κάτι σαν “μπούκωμα”; Θέλω να πω ότι όταν μια επιχείρηση, μια κρατική υπηρεσία, οποιοσδήποτε, μαζεύει στο σωρό στοιχεία, για τους πάντες και τα πάντα, δεν φτάνει σ’ ένα σημείο που δεν μπορεί αυτά να τα χρησιμοποιήσει; Ή που θέλει τεράστια δουλειά για να τα ξεσκαρτάρει και να αξιοποιήσει μερικά; Πόσο αποτελεσματική θέλω να πω είναι, τελικά, αυτή η τεχνολογική επιτήρηση;
ΜΣ: Να πω κάτι πάνω σ’ αυτό ακριβώς, Αυτό το “πρόβλημα” υπήρχε από την αρχή. Αυτή κάπως η αντίφαση, ότι μπορεί να παρακολουθείς τους πάντες αλλά τελικά δεν προλαβαίνεις καν να τους παρακολουθήσεις. Αυτό υπήρχε από το original πανοπτικό που περιγράφηκε, ότι θα μπορούσε ας πούμε στον πύργο που περιέγραψε η M. να μην υπάρχει κανείς. Αλλά δεν είχε σημασία αυτό. Δεν υπήρχε κανείς άρα δεν έβλεπε τίποτα, δεν κατέγραφε τίποτα. Στην πραγματικότητα αυτό που είχε σημασία είναι ότι οι επιτηρούμενοι δεν ξέρανε αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Ή μάλλον ήταν σχεδόν σίγουροι ότι υπάρχει. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σήμερα. Δεν έχει μεγάλη σημασία αν μιλώντας στο κινητό τελικά σε καταγράφουνε, αλλά ότι εσύ κι αν δεν ξέρεις από ένα σημείο κι ύστερα μαθαίνεις ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να σε καταγράψουνε.
Κι ένα ακόμα ήθελα να πω για τη τεχνολογία. Είναι γεγονός ότι όλες οι νέες τεχνολογίες έρχονται να κουμπώσουν σε κοινωνικές σχέσεις. Ή έρχονται να συμβαδίσουν με μία νέα ηθική. Απ’ την άλλη αν πάρεις ένα παράδειγμα και κάνεις κάποιες σκέψεις(;) βλέπεις ότι παίζει κάποιο ρόλο η τεχνολογία. Δηλαδή το ίδιο πράγμα που γίνεται στο facebook αν το σκεφτούμε να γίνεται χειροκίνητα θα προκαλούσε ως και οίκτο ή κοροϊδία ή κατακραυγή. Αν δηλαδή στο σπίτι σου στο μπαλκόνι, ή περπατώντας, κρεμούσες μια ταμπέλα που έλεγε ότι οι αγαπημένες μου ταινίες είναι αυτές, αυτές είναι οι φωτογραφίες μου από τις διακοπές που πήγα και τα λοιπά, ή κρεμούσες στο μπαλκόνι ότι με λένε έτσι, οι φίλοι μου είναι αυτοί και τα λοιπά, θα προκαλούσε από αμηχανία ως φρίκη. Εκεί τι μεσολαβεί και κάνει το ένα όχι μόνο ανεκτό αλλά και επιθυμητό και το άλλο όχι; Η λατρεία της τεχνολογίας και η άποψη ότι η τεχνολογία είναι κάτι ουδέτερο που μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε όμορφα, που μας δίνει ανταλλάγματα και τα λοιπά, αυτό που περιγράφηκε ως τεχνοφετιχισμός. Αντίστοιχα ένα άλλο κραυγαλέο παράδειγμα είναι αυτή η διαφήμιση “είναι ωραίο να είσαι ανοιχτός” που διαφημίζει κινητά. Και δείχνει μια πόλη όπου δεν υπάρχουν τοίχοι, πράγμα που καταρρίπτει με ένα γράφημα κάθε έννοια ιδιωτικότητας τη στιγμή που μέχρι πρότινος όλοι ήταν θετικά διακείμενοι απέναντι στην ιδιωτικότητα, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο. Και το καταρρίπτει και μάλιστα το προβάλλει θετικά, ότι αυτό είναι καλό, διαφημίζοντας το κινητό.
-- Εμείς στην καθημερινή μας ζωή γινόμαστε οι συνεργάτες αυτής της ιδεολογίας με τη νέα ηθική που λέει ότι είναι ανεκτή η αλληλοπαρακολούθηση. Ας πούμε ένα πολύ απλό ότι κάνουμε ένα πάρτυ και βγάζουμε το κινητό και τραβάμε φωτογραφία που δεν είναι η φωτογραφία που θα ήταν παλιά σε ένα άλμπουμ σε κάποιο δωμάτιο, αλλά ένα αρχείο απεριόριστα πολλαπλασιάσιμο, απεριόριστα διαστρεβλώσιμο και τα λοιπά, που ο καθένας μπορεί να το στείλει σε κάποιον άλλο και ο καθένας που το ‘χει δεχτεί να το αποθηκεύσει. Και είναι το πιο κοινωνικά αποδεκτό πράγμα και συμβαίνει παντού. Λες και καμιά στιγμή δεν είναι αξιόλογη αν δεν την καταγράψουμε. Είναι δηλαδή η συναίνεση σε κάποια απλά πράγματα, ας πούμε ένα παράδειγμα και εδώ καταγράφετε την ομιλία μας χωρίς να μας έχετε ρωτήσει!

ΜΣ: Έχετε δίκιο θα σας πούμε γιατί το κάνουμε. Πρέπει να ξέρετε....

-- Εντάξει, απλά θα έπρεπε να το πείτε προκαταβολικά για να ξέρουμε. Λοιπόν, να πω ένα άλλο παράδειγμα, είναι ότι όταν σε τραβάνε φωτογραφία χωρίς να το ξέρεις και να το έχεις δεχτεί, είναι σαν αυτομάτως να σου κλέβουν την ελευθερία να επιλέξεις και ταυτόχρονα αν αρνηθείς, θεωρείσαι περίεργος, καχύποπτος. Παίρνεις απαντήσεις του τύπου “με προσβάλλεις, δεν πρόκειται να πάει η φωτογραφία σου παραπέρα” και τα λοιπά, είναι σα να σου λέει κάποιος δώσε μου τα κλειδιά του σπιτιού σου και δε θα μπω.
Το γεγονός ότι στην ουσία εμείς οι ίδιοι συνεργαζόμαστε στο να δίνουμε στοιχεία και λοιπά είναι το πιο ισχυρό πάτημα που βρίσκουν εναντίον μας. Εγώ δεν έχω κινητό. Αυτό για μένα είναι πολύ πιο επαναστατικό, πρώτα απ’ όλα θεωρώ ότι πολύ περισσότερο θα κομπλάρει την εξουσία και τα αφεντικά να μην καταναλώσεις το προϊόν και τον τρόπο ζωής που λανσάρει το προϊόν, όχι μόνο σαν προϊόν που πουλιέται 50 ευρώ αλλά και σαν τρόπο ζωής. Θεωρώ πολύ πιο επαναστατικό να μην καταναλώσω καθόλου το προϊόν. Αυτό θα κομπλάρει τα αφεντικά πιο πολύ αν δεν καταναλώσω το κινητό, τον υπολογιστή, το ίντερνετ. Θυμάμαι πριν πέντε χρόνια χωρίς αυτά ήμουνα μια χαρά και τώρα μου λένε πως χωρίς αυτά δεν είμαι μια χαρά και ‘γω δε μπορώ να το αγοράσω αυτό το παραμύθι.

ΜΣ1: Προφανώς υπάρχει μια διαδικασία κατά την οποία προφανώς οι άνθρωποι συναινούσαν απερίσκεπτα από άγνοια, με αντάλλαγμα και φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο που είμαστε τώρα. Βέβαια τώρα κάποιος που βγαίνει στη αγορά εργασίας υπάρχει περίπτωση να μη μπορεί να βρει δουλειά αν δεν έχει κινητό.

MΣ2: Πάνω σ’ αυτό που λέτε, υπάρχει είναι η αλήθεια μια πολύ μεγάλη φιλολογία, δηλαδή, είναι πράγματα που έχουν συζητηθεί, κι όπως το θίξατε ακριβώς. Δηλαδή για την εικόνα, που είναι ένα στοιχείο της προσωπικότητας από τα πιο κεφαλαιώδη, και πως αυτό γίνεται αντικείμενο της αυτοπροβολής, και τα λοιπά. 
Εμείς τώρα βάζουμε το ζήτημα σαν δηλαδή μια αξιοποίηση απ’ τα αφεντικά για διάφορους λόγους, κομβικοί λόγοι είναι το πως να ελέγξουν τους ‘από κάτω’ πως να μην είναι επικίνδυνοι οι από κάτω κι απ’ την άλλη πλευρά είναι πως θα επιταθεί... πως θα αξιοποιηθούν όλες αυτές οι τεχνολογίες που μας παρέχουν.
Βλέποντας το απ’ αυτή τη σκοπιά θα ήταν κάπως αναντίστοιχο να μιλάμε για την προσωπικότητα, είναι μετά σα να πηγαίνουμε στο υποκείμενο και στο κάθε υποκείμενο και τα λοιπά. Δε λέμε σε κάθε συμπεριφορά, δεν έλεγε τέτοιο πράγμα και η εισήγηση, σε κάθε συμπεριφορά, σε κάθε τεχνολογική παραγωγή της επιτήρησης να βρούμε ποιές είναι οι κακές εφαρμογές, δεν υπάρχουν κακές και λάθος... Tο θέμα μας είναι αυτό που θέλουν να κάνουν τα αφεντικά, είναι δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο τα αφεντικά πατάνε πάνω στις σχέσεις που περιγράφαμε και τις αξιοποιούν εις βάρος μας, ας πούμε.
Aν είναι να το δούμε τεχνολογικά το ζήτημα όπως ειπώθηκε εδώ πέρα, θα λέγαμε αυτά που κάνουν κατα καιρούς και συνεχώς βεβαίως οι γνώστες της πληροφορικής, οι γνώστες της πληροφορικής έχοντας μια αντίστοιχη αντίληψη φτιάχνουν ολόκληρα μοντέλα και προγράμματα και δυνατότητες ώστε να μπορέσει κάποιος να αμυνθεί, να κοροϊδέψει όλα αυτά τα συστήματα και να το πάει κάπως έτσι. Επειδή αυτό όμως είναι μια τεχνική / τεχνολογική απάντηση πάνω σ’ αυτό που συζητάμε και δεν είναι μια απάντηση πολιτική, δηλαδή δεν είναι μια απάντηση όπως θα αντιστοιχούσε στους από κάτω αφού υπάρχει αυτή η κόντρα με τ’ αφεντικά και εκφράζεται με το συγκεκριμένο τρόπο που περιγράφουμε, δεν υπάρχει στην εισήγηση τέτοιο κομμάτι γιατί δε μιλάμε για τέτοιο πράγμα.
Το ζήτημα είναι αν οι ‘απο κάτω’ αντιλαμβάνονται αυτή την υπεξαίρεση αφενός ενός εν δυνάμει πλούτου τόσο σαν συγκρουσιακό όσο κι ένα κομμάτι του πως αντιλαμβάνονται και τα λοιπά, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί παραγωγικά. Και αν το αντιληφθούν το ζήτημα, είναι πως θα διαμορφώσουν τις συμπεριφορές τους με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να μην δίνουν αυτά τα όπλα κι αυτά τα εφόδια κι αυτές τις δυνατότητες στα αφεντικά σε βάρος μας. 

(...)

MΣ3: Ένα πράγμα πάντως που συζητήσαμε στην επεξεργασία αυτού του θέματος και που το βρίσκω ενδιαφέρον, ντάξει τώρα μπορεί να μην υπάρχει όρεξη για κουβέντα, να ‘χει περάσει η ώρα, χωρίς να μπορέσουμε ακριβώς να το λύσουμε κι όλας, δηλαδή να βρούμε μια στέρεα απάντηση, ήταν το εξής: αυτή η περίοδος, δηλαδή τα τελευταία δέκα χρόνια και τα χρόνια που θα ‘ρθουνε ακόμα, 5 - 10 παντως δε θα ‘ναι αιώνια, είναι μια περίοδος που συμβαίνει μια πολύ σημαντική εξέλιξη, πάρα πολύ σημαντική, είναι καίριας σημασίας, και θα την πω ποια είναι, αλλά την οποία αυτή εξέλιξη, αυτοί που τη ζούνε, δε την αντιλαμβάνονται, δεν αντιλαμβάνονται ότι αυτό συμβαίνει που θα πω, και κατά συνέπεια δεν αντιλαμβάνονται ούτε τις συνέπειες που μπορεί να έχει, ούτε τις συνέπειες που θα έχει ούτε πως θα το αντιμετωπίσουνε.
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο πάλαι πότε ιδιωτικός χώρος και χρόνος, ο οποίος μάλιστα απ’ την αστική επανάσταση, οι αστοί, για δικό τους λογαριασμό τον κατοχυρώσαν, κατοχυρώσαν την ιδιωτικότητα νομικά, κατοχυρώσαν το οικογενειακό άσυλο, ήταν μια εφεύρεση, μια μηχανή να την πω έτσι που εφευρέθηκε για δικό τους λογαριασμό, αλλά ήταν χρήσιμη και σε άλλους, αυτό αλλάζει.  Αυτό λοιπόν το πράγμα, ο ιδιωτικός χώρος και χρόνος, διαλύεται μπροστά μας, ακριβώς απ’ τη χρήση που εμείς, εθελοντικά, όχι κατόπιν διαταγής, όχι κατόπιν βίας, τονίζω, τη χρήση, κάνουμε σε μια σειρά νέες τεχνολογίες.
Παράδειγμα: ο δικτυωμένος υπολογιστής, ο υπολογιστής που είναι συνδεδεμένος στο δίκτυο δεν είναι πλέον προσωπικός υπολογιστής, δεν είναι δηλαδή ένα αντικείμενο όπως το πιάτο, τα παπούτσια και κάτι άλλο που βρίσκεται μέσα στο σπίτι. Δεν είναι προσωπικό αντικείμενο. Έχει κατ’ επίφαση το επίθετο προσωπικός αλλά δεν είναι ο δικτυωμένος υπολογιστής προσωπικός. Είναι δημόσιος. Είναι προσβάσιμος από οπουδήποτε. Εσύ, εγώ τον χρησιμοποιώ για να μπαίνω οπουδήποτε. Είναι δηλαδή ένα σημείο ενός δημόσιου “μεταχώρου”, του κυβερνοχώρου! Και δεν είναι ιδιωτικός, δεν είναι προσωπικός.
Γι’ αυτό το παράδειγμα που είπε προηγουμένος ο Π. γιατί δηλαδή θα ήταν αδιανόητο για τους χρήστες του facebook να κρεμάσουν ταμπέλες στα μπαλκόνια τους, λέγοντας ποιά είναι τα γούστα τους και τα λοιπά, ενώ τους είναι πολύ ευχάριστo να το κάνουν μέσα στους υπολογιστές, μέσω υπολογιστών, καταλήξαμε στο προσωρινό και υπό συζήτηση συμπέρασμα ότι ενώ η μία κίνηση είναι ο παλιός δημόσιος χώρος, το μπαλκόνι, ο δρόμος κτλ, που υπόκειται στους περιορισμούς και τις ηθικές τις παλιές, ότι δε βγάζεις τα άπλυτα σου ρε παιδί μου, ο άλλος χώρος, ο ηλεκτρονικός δε γίνεται αντιληπτός εξίσου σα δημόσιος, ή γίνεται αντιληπτός σα δημόσιος υπό όρους... Kι ενώ στην πραγματικότητα κάνεις το ίδιο πράγμα που θα έκανες αν θα κρέμαγες τον εαυτό σου στο μπαλκόνι, νομίζεις ότι κάνεις κάτι διαφορετικό. Όταν όμως έρχεται ο εργοδότης σου, και σου λέει, έχεις facebook; - ναι έχω, - θέλω να με κάνεις φίλο υποχρεωτικά (γιατί συμβαίνουν αυτά και στην ελληνική αγορά εργασίας), εκεί το πράγμα δείχνει κάτι άλλο. Δηλαδή, άλλο έκανες εσύ, άλλο νόμιζες ότι κάνεις (ότι κάνεις παρέες, ότι κινείσαι δηλαδή μέσα σε μια ιδιωτική σφαίρα, ότι μοιράζεσαι με τους φίλους σου τα γούστα σου, έτσι νόμιζες) αλλά το αφεντικό έχει καταλάβει ότι δεν πρόκειται περί αυτού. Και θέλει να γίνει φίλος σου, για να βλέπει και τους φίλους σου, να βλέπει και τι λες και τα λοιπά. Για να ελέγχει τη ζωή σου εν πάση περιπτώσει, την ηλεκτρονική.
Καταλήξαμε στη σκέψη ότι συμβαίνει μια αποδόμηση του παλιού ιδιωτικού χώρου και χρόνου χάρη στη χρήση που κάνουμε εμείς στις νέες τεχνολογίες, και δε το ‘χουμε πάρει χαμπάρι. Νομίζουμε ότι είμαστε εμείς κι ο υπολογιστής, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε εμείς και ο υπολογιστής αλλά μαζί είναι ο ασφαλιστής, ο εργοδότης, ο γνωστός, ο άγνωστος, κτλ. Πράγμα που σημαίνει ότι τη στιγμή που νομίζουμε πως είμαστε σε ιδιωτικό χώρο και χρόνο είμαστε σε δημόσιο χώρο και χρόνο. Αν συμβαίνει αυτό, τότε μια σειρά από συνέπειες δεν έχουνε γίνει κατανοητές ούτε από εμάς τους ίδιους, μιλάω γενικά, που χρησιμοποιούμε αυτές τις τεχνολογίες.
Μπαίνει για παράδειγμα ζήτημα περιφρούρησης των προσωπικών δεδομένων την ίδια στιγμή που τα δίνεις σε πρώτη ζήτηση, τα δίνεις και μόνος σου. Τι θα κάνουμε τώρα; Θα κυνηγάμε τις ασφαλιστικές, για παράδειγμα, να μη πουλάνε τα στοιχεία μας στις διαφημιστικές; Αν είναι δυνατόν! Πως να τις κυνηγήσω;
Με το παράδειγμα του υπολογιστή είναι χαρακτηριστικό γιατί έχει μια απλή λύση: ξεσυνδέσου! Να συνδέεσαι μόνο όταν χρειάζεται. Όχι να ‘ναι 24 ώρες συνδεδεμένος ο υπολογιστής που λειτουργεί σα μικρόφωνο, κάμερα κτλ. Έχει μια τόσο απλή λύση αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσεις περί τίνος πρόκειται. Και αντίστοιχα ας πούμε δεν είναι ριζοσπαστικές λύσεις, αυτό που βάζεις είναι πιο ριζοσπαστικό, έτσι κι αλλιώς, αλλά το ενδιαφέρον της εποχής είναι πως αυτή η επικοινωνία της καθημερινής ζωής και της καθημερινότητας με τις μεγάλες δομές εξουσίας, είτε είναι η αστυνομία είτε είναι το εμπόριο είτε είναι ο εργοδότης, αυτή η “επικοινωνία” συμβαίνει ενώ μοιάζει σα να μην συμβαίνει. 

-- Εγώ μπερδεύομαι λίγο με την έννοια… Tο κομμάτι του τι δεν ξέρεις για την επιτήρηση μπορεί να σημαίνει ότι έχεις το κινητό σου όλη την ώρα στην τσέπη ή να είσαι όλη την ώρα δικτυωμένος με τον υπολογιστή, ότι άστα όλα, τι θέλει η τράπεζα με την πιστωτική, τι θέλει το σούπερμάρκετ με την κάρτα, είναι ένα ζήτημα... Mετά όμως κινδυνεύει να είναι… το ξεσυνδέσου μπορώ να το καταλάβω με μια έννοια, ή μάλλον το συνδέσου και ξεσυνδέσου μόνο όταν χρειάζεται, γιατί μετά το συμπλήρωσες, δεν είπες μόνο ξεσυνδέσου. Αν μιλάτε όμως, που έτσι έχω καταλάβει, για έναν μετασχηματισμό στις κοινωνικές σχέσεις, που ακόμα συντελείται, δεν έχει βρει ακόμα το σημείο ισορροπίας του, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι το μεγάλο κακό πραγματοποιημένο, δηλαδή αυτό το κομμάτι με την καινούργια ηθική, όπως το καταλαβαίνω είναι ένα πράγμα που λέει ότι το προσωπικό δεδομένο μπορεί ο νόμος ακόμα να το αναγνωρίζει αλλά ένα μεγάλο κομμάτι κοινωνικό δε το αναγνωρίζει. Σου λέει ‘έχω κάτι να κρύψω;’
Aυτό συμβαίνει σε πολλά πράγματα. Eν πάση περιπτώσει δεν γίνεται η απάντηση να είναι σήμερα το “ξεσυνδέσου”. Ακόμα και το ότι μπορούμε να αποφασίσουμε όλοι ότι “τα κινητά στο σπίτι μας, σβήνουμε όλα τα ψηφιακά αρχεία με τις φωτογραφίες, στο ίντερνετ μπαίνουμε κάθε ξέρω γω”, δε γίνεται όμως έτσι. Μπορεί να ζήσουμε λίγο καλύτερα μπορεί και όχι, γιατί υπάρχουν οι καθημερινές επιβολές, το ένα το άλλο, αλλά δε νομίζω ότι θα ξεκόψουμε απ’ το πανοπτικό το νέο έτσι όπως το περιγράφετε. Όχι μόνο γιατί οι κάμερες είναι στους δρόμους αλλά και γιατί αν οι κοινωνικές σχέσεις είναι έτσι, είσαι μέχρι εκεί, και ο μόνος τρόπος να βρεις μια άκρη είναι καταλαβαίνοντας αυτό το πράγμα. Δεν ξέρω, τώρα το λέω λίγο χοντρά νομίζω, αλλά εγώ έτσι νιώθω. Προσπαθώ να κάνω μια χρήση λογική, αν μου στέλνει ο άλλος μήνυμα δεν ξέρω, τρελαίνομαι, ουρλιάζω, αλλά είναι πολύ διαδεδομένο. Θέλω να σου πω, ντάξει, αλλά αυτό το πράγμα, έχει και πίσω άλλα, κι αυτά είναι… δηλαδή την καταστολή, μπορείς να την δεις σε μικρά πραγματάκια, αλλά δε τη γλιτώνεις, γλιτώνοντας τα μικρά πραγματάκια.

-- Εγώ μ’ αυτό συμφωνώ και στο κομμάτι των κοινωνικών σχέσεων δηλαδή και κοινωνικά, δηλαδή δε με νοιάζει αν εμένα η επιτήρηση… Όταν λέω ότι δεν είμαι διατεθειμένη να μιλάω στο κινητό και να λέω ότι “τώρα έφτασα”, “είμαι στη μέση του ταξιδιού”, “τώρα περνάω από το τάδε μέρος”, γιατί αυτό φαίνεται για κοινωνικότητα, αλλά είναι και αυτοεπιτήρηση, είναι ανθρώπινη καταγραφή του τι κάνω.

MΣ: Eγώ θέλω να πω το εξής. Όταν συζητάμε για την επιτήρηση, μια παρεξήγηση η οποία γίνεται, και γίνεται συχνά, είναι ότι ταυτίζεται τις περισσότερες φορές με τη δημόσια τάξη. Η δημόσια τάξη απλά είναι ένα μικρό μέρος της επιτήρησης. Για την ακρίβεια μπορούμε να πούμε ότι στοχεύει εκεί που αποτυγχάνουν οι επιχειρήσεις. Αυτό το οποίο λέω δεν είναι κάτι καινούργιο. Αυτό το οποίο λέω είναι κάτι πολύ παλιό, το γράφει και στην εισήγηση, ότι δηλαδή όταν μιλάμε για την επιτήρηση μιλάμε για έλεγχο συμπεριφορών, οι οποίες για παράδειγμα δεν είναι κατ’ ανάγκην παραβατικές.
Μ’ αυτή την έννοια το ερώτημα, “και τι έχω να φοβηθώ αφού δεν κάνω κάτι παράνομο”, είναι τουλάχιστον αφελές. Ας πούμε αν ο Κωστάκης παλιά φιλιόταν με την Ελενίτσα, και τον έδινε ο ρουφιάνος της γειτονιάς, δεν πήγαιναν φυλακή ο Κωστάκης κι η Ελενίτσα, δεν τους κάνανε κάτι, δεν ήταν ποινικοποιημένο το φιλί στα χείλη. Αυτό που κοινωνικά δεν ήταν αποδεκτό και νομιμοποιημένο ήταν οι πιτσιρικάδες να φιλιούνται. Και μπορεί αυτό να μην αποτυπωνόταν στους νόμους αλλά αποτυπωνόταν στις κοινωνικές συμβάσεις. Μ’ αυτή την έννοια λέω, η επιτήρηση είναι κάτι πολύ πιο ευρύ, και πάντα αφορούσε κάτι πολύ περισσότερο απ’ το τι έχω να κρύψω, αφορούσε τη ζωή σου.
Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο είναι ότι είναι η πρώτη φορά στην ιστορία αυτή που οι από κάτω, δίνουν τα κλειδιά στο χέρι, δίνουν τα κλειδιά, ανοίγουν την πόρτα, και λένε αυτός είναι ο κόσμος μας. Για τους από κάτω, ιστορικά, σε όλο το παρελθόν, ήταν ο μεγαλύτερός τους πλούτος. Πριν τα κανόνια, πριν τα πιστόλια, πριν τα αεροπλάνα και τα βαπόρια, ο μεγαλύτερος πλούτος ήταν ο κόσμος τους. Ήταν οι σχέσεις τους, ήταν το πως μιλάνε, πως ερωτευόντουσαν, το πως τρώγανε, το πως κλάνανε κτλ. Αυτή τη στιγμή, αυτό το οποίο συμβαίνει είναι ότι όλος αυτός ο κόσμος παραδίδεται έναντι καθρεφτακίων και χαντρών, κανονικά και με το νόμο. Αυτό συμβαίνει. Λενε οι από κάτω “αυτή είναι η ζωή μου”.
Μακάρι να ζούσαμε σε έναν κόσμο που θα πουλάγαν όλοι τρέλα. Δηλαδή θα πήγαινε ο άλλος στο facebook και θα ‘λεγε άλλα αντί άλλων. Θα πήγαινε εδώ και θα ‘λεγε ότι ήθελε. Και γενικώς θα διέσπειρε το χάος. Δεν πρόκειται όμως περί αυτού. Μιλάνε για τις ζωές τους, κι αυτό είναι υπέρ των απο-πάνω, είναι πολύ υπέρ τους. Πολύ περισσότερο όταν το κάνουν είτε από αδιαφορία, είτε από βλακεία, γιατί υπάρχει η βλακεία ως κοινωνικό φαινόμενο κι όχι ως διανοητική καθυστέρηση, είτε για μια χούφτα πλήκτρα, κανονικά και με το νόμο.
Το τελευταίο που θέλω να πω είναι το εξής: αυτό το πράγμα δεν είναι συνέχεια προϋπάρχουσων κοινωνικών συμπεριφορών. Αυτή είναι η μισή αλήθεια, η άλλη μισή είναι ότι το προϋπάρχον ξαναορίζεται, επαναδιατυπώνεται και δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν. Ας πούμε με το παράδειγμα του facebook είναι αλήθεια ότι υπήρχαν εργάτες κι εργάτριες που κάναν παρέα με τα αφεντικά. Αλλά δεν πήγαινες σε μια δουλειά και σου λέγανε: αύριο θα βγεις για ποτό μαζί μου. Τώρα δεν μπαίνουν καν σ’ αυτή τη συζήτηση. Λένε δεν έχεις facebook;
Και μην πάμε πολύ μακριά. Εγώ δέχομαι πιέσεις από συντρόφους και συντρόφισσες επειδή δεν έχω κινητό. Και λόγω ηλικίας θυμάμαι και τη ζωή, και τις διαδηλώσεις, και τα μπάχαλα, χωρίς κινητά. Δεν ήταν πως δε σήκωνα το κινητό και είχαν αυτοκτονήσει τρεις επειδή νομίζαν ότι τράκαρα, άλλοι επτά με κλαίνε κι άλλοι πέντε παίρνουν τις πρώτες βοήθειες. Ήτανε σχέσεις που οργανώνανε, δρούσανε, προχωρούσανε... Tώρα γιατί αυτοί οι σύντροφοι κι οι συντρόφισσες φτάνουν σ’ αυτό το σημείο; Γιατί έχουν ξαναορίσει τη ζωή τους, και δε την έχουν ξαναορίσει με τον τρόπο που θέλουνε, προφανώς, γιατί δεν ξέρω κανα κίνημα να βγήκε και να είπε: παιδιά, από αύριο πρέπει να βρούμε μια συσκευή για να σε παίρνω και να σου λέω “που είσαι;”, “τι κάνεις;”, “έρχομαι”, “θ’ αργήσω πέντε λεπτά” κτλ.
Θα μπορούσα να υποστηρίξω ότι είναι καταστροφή αυτό το πράγμα... αλλά θα ξεφύγει η συζήτηση. Με την έννοια ότι μπορούν όλοι να είναι συνεπείς αφού σε παίρνουν και σου λένε σε δέκα λεπτά έρχομαι, και περιμένεις δυό ώρες... Πρόκειται περί του εξής πράγματος: ότι ξαναοργανώνεται η ζωή μας. Και δεν ξαναοργανώνεται από τους κάτω, μ’ ένα πρόταγμα ξέρω γω, ότι αυτό θέλουμε... αυτά ήθελα να πω.

-- Mε όλα αυτά που λέμε φαίνεται σαν να ξεκίνησε εντελώς από τους κάτω, γιατί είμασταν εντελώς έτοιμοι για κάτι τέτοιο, είτε από κουτσομπολίστικη διάθεση, είτε από μοναξιά, έλλειψη συνέπειας ή οτιδήποτε ήταν εντελώς έτοιμο όλο αυτό το θέμα, δηλαδή φαίνεται δικό μας αυτό το θέμα εντελώς. (...)

-- O προσωπικός χρόνος έχει ήδη κατακτηθεί απ’ το κεφάλαιο, δηλαδή το χρόνο που έχει κάποιος για να ξεκουράζεται, δηλαδή τον προσωπικό του χρόνο, για να φάει να κοιμηθεί κτλ μέσα από οικονομικές σχέσεις, τον έχει ήδη πάρει το κεφάλαιο μέσα από τη διασκέδαση που είναι υποχρεωτική: πρέπει να πας σ’ αυτό το μπαρ να διασκεδάσεις... είναι ήδη ταξινομημένος, ή να πας στο χαμπουργκεράδικο ή στο τάδε μαγαζί... στο τάδε μαγαζί να διασκεδάσεις ή να τα σπάσεις ή να κάνεις τσαμπουκά, γιατί στη δουλειά δεν τολμάς να το κάνεις. Θέλω να πω ότι αυτός ο προσωπικός χρόνος έχει ήδη αναλωθεί από τα διάφορα κωλομάγαζα.
Ε λοιπόν τι είχε μείνει; Ο ιδιωτικός χρόνος που αναλώνεται τώρα στο internet και στα κινητά. Δηλαδή γίνεται δημόσιος. Όμως το δημόσιο δεν έχει την έννοια του κοινοτικού. Και δεύτερον θα έλεγα ότι είναι κατ’ επίφαση σχέσεις αυτές... Δηλαδή κι απ’ το κινητό “τι κάνεις;”, “έρχομαι”, “φτάνω”, “χώρισα”, “τα ‘φτιαξα” κτλ, όλα αυτά είναι κατ’ επίφαση κοινωνικές σχέσεις. Γιατί εμείς ξέρουμε ότι αυτό που μας λείπει είναι ο χαμένος χρόνος, ο αληθινός χρόνος, πέρα απ’ όλα αυτά. Δηλαδή δε μπορεί ένα κινητό να αντικαταστήσει τις σχέσεις, είναι ένα υποκατάστατο, κι εγώ βασικά μισώ όταν κάποιος θέλει να πει κάτι ουσιαστικό και το στέλνει σ’ ένα κωλομήνυμα, το μισώ θανάσιμα.
Επίσης θα ‘θελα να πω αυτό: ότι υπάρχει επίφαση σχέσεων και στο κινητό και στο facebook, και κάτι άλλο: ότι που να ξέρω γω ότι ο άλλος που γράφει στο facebook τα στοιχεία του αν θέλει να δώσει αυτά που θέλει αυτός να δώσει, είναι δηλαδή ο ίδιος που μέσα στην κοινωνία του εμπορεύματος και του θεάματος και της διαφήμησης έχουμε και την αυτοδιαφήμιση. O άνθρωπος είναι προϊόν που πρέπει να διαφημιστεί γαμώτο, γιατί πρέπει να βρει γκόμενα, πρέπει να βρει φίλους, πρέπει να πουλήσει ένα προσωπείο. Και που ξέρω γω αν είναι αληθινό αυτό το προσωπείο; Αν δεν το δω με τα μάτια μου δε το πιστεύω. Ότι και να μου γράφει... Θέλω να πω ότι δε μπορεί τίποτα να υποκαταστήσει τις ανθρώπινες σχέσεις, την αλληλεγγύη των ανθρώπων, τις οσμές, τις αφές, τα βλέμματα, δε μπορεί με τίποτα να τα υποκαταστήσει η τεχνολογία.
Και τέλος θέλω να πω κάτι αισιόδοξο, που δεν είμαι αισιόδοξη παρ’ όλα αυτά, παρόλο που υπάρχει αρκετή μαυρίλα: θεωρώ ότι δε μπορούν να καταφέρουνε τελικά να εμποδίσουν αυτό που φοβούνται. Γιατί τόσος πολύς έλεγχος εμένα μου θυμίζει πάρα πολύ φόβο απ’ τη μεριά της εξουσίας. Κι αυτός ο φόβος θέλει να ελέγχει τα πάντα, όχι δε μπορεί να ελέγχει τα πάντα, το πιστεύω αυτό. Κι έστω και οι πιτσιρικάδες με τα κινητά (οι νεαροί εξεγερμένοι που το Δεκέμβρη συννενοούντουσαν αναμεταξύ τους μέσω κινητών, ΣτΕ), μπορεί εν’ αγνοία τους να επικοινωνούσανε, δε ξέρω πόσοι το πληρώσανε, αλλά ρε γαμώτο άμα θέλουμε να κάνουμε κάτι δε μπορεί να μας εμποδίσει τίποτα τελικά. Δηλαδή θα βρεθεί ο τρόπος ο άνθρωπος να αντισταθεί. Είμαι αισιόδοξη σ’ αυτό το θέμα. Τώρα θα ‘θελα να πω και κάτι τελευταίο αλλά θέλω να αφήσω και όλους τους άλλους να μιλήσουνε.

MΣ: Aφού δε μιλάει κανείς να πω κι εγώ κάτι που ‘θελα να πω. Εμείς μπορεί τις τεχνολογικές αυτές εφαρμογές που εξυπηρετούν τα αφεντικά στην επιτήρηση, να τις απαξιώνουμε, γιατί μπορεί να μη μας φαίνονται στο μέγεθος των δυνατοτήτων τους και τα λοιπά, και είναι ακριβώς κι αυτό ένα κομμάτι του προβλήματος που συζητάμε. Αλλά αυτή δεν είναι η πραγματικότητα γιατί τ’ αφεντικά αξιολογούνε πολύ περισσότερα απ’ ότι... δίνουν πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι τα αξιολογούμε εμείς.
Όπως μπορούμε να πάρουμε ένα συνηθισμένο παράδειγμα, το Amazon που είναι μια μηχανή αναζήτησης απ’ το ‘95.  Προφανώς έχει αναβαθμιστεί αλλά... είναι απ’ το ‘95. Αν παρακολουθήσει κανείς το ζήτημα, θα δει ότι αυτές οι εταιρείες που μπορεί να κάνουν πολύ καλά αυτή τη δουλειά, ένα κλασσικό παράδειγμα που είναι σε όλους γνωστό είναι η Google, δεν μιλάμε πλέον για μια επιχείρηση που κάνει μια Α δουλειά και ντάξει... Μιλάμε για ένα μηχανισμό, ο οποίος είναι μηχανισμός εξουσίας. Το ίδιο πράγμα θα μπορούσε να πει κανείς ότι ισχύει για πολλές επιχειρήσεις ή για το σύνολο των επιχειρήσεων, γιατί ασκούν εξουσία στους εργαζομένους τους. Δηλαδή τα ίδια τα αφεντικά, σαν καπιταλιστικοί σχηματισμοί, ενδιαφέρονται για πολλά πράγματα. Ένα απ’ αυτά είναι πως θα αναπτύσσονται κι άλλο, είναι πως θα ελέγχουν τους από κάτω. Kαι άλλο είναι πως θα ελέγχουν τους δίπλα, δηλαδή η αντικατασκοπεία, οι διεθνείς σχέσεις, στρατηγικές τέτοιου επιπέδου. Δεν υποτιμούν αυτές τις τεχνολογίες.

[ 1 | 2 | 3 ]