Μετανάστες: μια βιοπολιτική της αποτροπής

Ας ξεκινήσουμε με δυο επεισόδια. Στο πρώτο, που έλαβε χώρα στις 26 του περασμένου Απρίλη, ο σύριος Ιμπραήμ Αλ-Χουσεϊν μεταφέρει την ολυμπιακή φλόγα μέσα στο «κέντρο φιλοξενίας» του Ελαιώνα, σε μια «συμβολική χειρονομία», κατά τους εμπνευστές της, «αλληλεγγύης και ειρήνης για όλο τον κόσμο». Σημειωτέον πως ο Ιμπραήμ είναι πρώην αθλητής που διέκοψε απότομα την καριέρα του, όταν έχασε το πόδι του εξαιτίας μιας βόμβας που έσκασε δίπλα του, στη χώρα καταγωγής του. Το δεύτερο επεισόδιο συνέβη λίγο νωρίτερα, στις 16 Μάρτη, όταν υπουργοί του συριζα δήλωναν ο ένας μετά τον άλλο ότι «η κατάσταση στην Ειδομένη είναι τιμητική για τη χώρα» (ΣΣ: για το λόγο του ότι δεν έχει εκκενωθεί βίαια –ακόμα), ενώ ταυτόχρονα παραδέχονταν πως «η απουσία κρατικών δομών στην Ειδομένη είναι πολιτική επιλογή» (ΣΣ: μπας και πεισθούν οι μετανάστες να φύγουν λόγω των άθλιων συνθηκών που επικρατούν).
Η αναφορά στα παραπάνω -φαινομενικά εκ διαμέτρου αντίθετα- επεισόδια είναι, κατά τη γνώμη μας, ενδεικτική της τρέχουσας διαχείρισης του μεταναστευτικού: κυριαρχεί σταθερά ένας αφρός δημοσιότητας, ένας από τους κεντρικότερους στόχους του οποίου είναι η πρόκληση σύγχυσης σχετικά με τις ακολουθούμενες πολιτικές. Κάπως έτσι άλλωστε είναι δυνατόν να εκδηλώνεται εμπρόθετα -εκ μέρους της συγκυβέρνησης- και να εξελίσσεται εδώ και μήνες η κατάσταση στην Ειδομένη μέσα σ’ ένα κάποιο «δημόσιο ενδιαφέρον» ή ένα είδος «κρατικής μέριμνας», η οποία όμως κατά τα λοιπά απουσιάζει από κάθε σχετική δραστηριότητα! Δεν είναι φοβεροί οι αριστερο-ακροδεξιοί του συριζα-ανελ;
Κάποιοι θα απέδιδαν το παραπάνω «παράδοξο» (και) στην απουσία μιας υπολογίσιμης και οργανωμένης κινηματικής «αντιπολίτευσης» στα αντι-μεταναστευτικά πεπραγμένα του ελληνικού πολιτικού οικοσυστήματος -και δεν θα είχαν άδικο, εννοείται. Η συστηματική διαστρέβλωση της (απ’ άκρη σ’ άκρη) ταξικής πραγματικότητας αυτού του κομματιού του πολυεθνικού προλεταριάτου είναι σχεδόν ολοκληρωτική -και θα χρειάζονταν αρκετά περισσότερα εκ μέρους μας για την πλήρη ανάδειξή της και φυσικά την πάλη εναντίον της.
Θεωρούμε όμως ότι υπάρχουν και εξηγήσεις διαφορετικής τάξης, που άπτονται των (συγκυριακών ή όχι, θα φανεί) κατευθύνσεων του ελληνικού κράτους-φρουρίου. Είναι γνωστό για παράδειγμα πως η πολιτική του ελληνικού κράτους (σαν τμήμα της συνολικής ευρωπαϊκής πολιτικής) για τους μετανάστες, το αργότερο από το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης κι έπειτα, συνοψιζόταν στην «αποτροπή» νεοεισελθέντων μεταναστών/στριών. Ξέρουμε επίσης τι σήμαινε αυτή: γυναίκες και άντρες «πνιγμένους», επ’ αόριστον φυλακισμένους σε στρατόπεδα και κυνηγημένους (από μπάτσους, μαφίες και φασίστες) εντός της ελληνικής επικράτειας. Το «σύντομο καλοκαίρι του ανθρωπισμού» φάνηκε ν’ αλλάζει προσωρινά τους μέχρι τότε παγιωμένους όρους διαχείρισης του μεταναστευτικού -μόνο και μόνο για να γίνει γρήγορα κατανοητό πως επρόκειτο περί μιας (γερμανικής καθοδήγησης) επιχείρησης της ΕΕ, να παρέμβει στα γεωπολιτικά τεκταινόμενα της περιοχής, ανάμεσα σε μερικούς ακόμα στόχους. Ξαναγυρνώντας λοιπόν στο αρχικό ζήτημα, γιατί να μην θεωρήσουμε, τώρα που το «σύντομο καλοκαίρι» έχει οριστικά τελειώσει, πως η ελληνική πολιτική αποτροπής πέρασε στην πραγματικότητα κάτι σαν μια φάση «ανακαίνισης»; Άλλωστε τι άλλο είναι η κατάσταση στην Ειδομένη, τον Πειραιά ή μια σειρά «κέντρα φιλοξενίας» και κράτησης, από ένα «μην έρχεστε εδώ -με φιλικό χτύπημα στην πλάτη»- Με άλλα λόγια αφού το ελληνικό κράτος και η επικράτειά του εντάχθηκαν σε πρώτο χρόνο σε μια ευρύτερη κυριαρχική συμπερίληψη του «προσφυγικού» στους γεωπολιτικούς λογαριασμούς κάθε σοβαρού πρωτοκοσμικού κράτους (προφανώς και του ιδίου του ελληνικού, όσο αντέχουν τα δόντια του) επιστρέφει ξανά στην «παλιά του τέχνη», έχοντας πάντως αφομοιώσει την σχετική εμπειρία.
Πώς επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο; Η αντι-μεταναστευτική διαχείριση έχει αποκτήσει ένα ιδεολογικό λουστράρισμα με «βιοπολιτικό» άρωμα: είναι η μέριμνα των ζωντανών (που «θα φροντίσουμε με τους αξιοπρεπείς όρους που επιτρέπουν οι οικονομικές μας δυνατότητες») -και όχι οι υγροί τάφοι των «πνιγμένων»- το τρέχον υπόδειγμα αλα ελληνικά. Είναι τα -άτυπα ή όχι- «κέντρα φιλοξενίας» («με τα προβλήματά τους, έστω») - και όχι τα μεταμοντέρνα μπουντρούμια των κέντρων κράτησης. Με άλλα λόγια η βιοπολιτική υποκαθιστά προς ώρας την προγενέστερη θανατοπολιτική, χωρίς αυτό να σηματοδοτεί κάποιου είδους αλλαγή στο κέντρο βάρους της ελληνικής αντιμεταναστευτικής πολιτικής, αλλά μια μετατόπιση του σημείου αφετηρίας της αφήγησής της, κατά τα τρέχοντα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ίσως αυτός να είναι κι ένας βασικός λόγος που κάθε λογής ευρωπαίοι αξιωματούχοι με κάθε ευκαιρία δηλώνουν ικανοποιημένοι από την συνεργασία με τους έλληνες ομολόγους τους: το συνοριακό φυλάκιο της ΕΕ συνεχίζει μεν να κάνει τη βρώμικη δουλειά για λογαριασμό όλων, αλλά την κάνει χρησιμοποιώντας την πολιτικά ορθή φρασεολογία -και όχι τις απροκάλυπτα ακροδεξιές/φασιστικές κορώνες του πρόσφατου παρελθόντος. Άλλωστε το συγκεκριμένο σκέλος το έχουν αναλάβει άλλοι στην Ευρώπη...
Αναφερόμενοι πάντως σε μια «βιοπολιτική της αποτροπής», ως μια «παραγωγική» τακτική της ελληνικής αντιμεταναστευτικής πολιτικής, θα πρέπει να επισημάνουμε κάτι γνωστό μεν, αλλά σημαντικό: πρόκειται για μια συνθήκη η οποία επιτείνεται (και) από τις δομικές αδυναμίες της ντόπιας κρατικής μηχανής ν’ ανταποκριθεί σ’ ένα φαινόμενο που, εδώ και πολλούς μήνες, έχει ξεφύγει από το χαρακτήρα του «επείγοντος» και της «έκτακτης ανάγκης». Για του λόγου το αληθές αρκεί και μόνο η ειδησεογραφία των ημερών: έχει γίνει πλέον γνωστό πως η συγκυβέρνηση δεν θέλει/μπορεί/επιλέγει να εκκενώσει την Ειδομένη και τον Πειραιά διότι δεν έχει διαμορφώσει ακόμα (μετά από τόσους μήνες) τους ανάλογους χώρους σε χωρητικότητα και υποδομές, για να στεγαστούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι! Κι ενώ είναι συζητήσιμο το κατά πόσον αυτές οι αδυναμίες αποτελούν (κι αυτές) μέρος της ελληνικής τακτικής, εκείνο που δε χωράει συζήτηση είναι τα προφανή αποτελέσματά τους για την καθημερινή επιβίωση των μεταναστών/στριών.
Θα μπορούσε ίσως σ’ αυτό το σημείο να προκύψει ένα εύλογο ερώτημα: μήπως η κατάσταση που περιγράφουμε παραπάνω είναι μια αποκλειστικά (ή κυρίως) ελληνική διαχείριση, ενώ η συνολική, μεγάλη εικόνα είναι αρκετά διαφορετική; Υποστηρίζουμε πως όχι, σε γενικές γραμμές. Άλλωστε η ίδια η αφετηρία της «προσφυγικής κρίσης» και η αξιοποίησή της από τα ευρω-αφεντικά έχει προσφέρει μερικά πολύ σημαντικά «κλειδιά» προκειμένου να γίνει κατανοητό το τι παίζεται εδώ.
Ο λόγος περί της «προστασίας των προσφύγων ως πληθυσμού σε κίνδυνο» είναι μάλλον το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ένα εργαλείο του διεθνούς δικαίου ανασύρθηκε ουσιαστικά από τη ναφθαλίνη δεκαετιών στον «πολιτισμένο κόσμο», εφαρμόστηκε κυριολεκτικά με όρους έκτακτης ανάγκης1 και όλ’ αυτά με ποιο σκοπό; Για να εξυπηρετηθούν, λέμε, ποικίλες (και ενίοτε συγκρουόμενες) γεωπολιτικές σκοπιμότητες των κρατών που το επικαλέστηκαν. Για να επιβληθεί εξ εφόδου ο έλεγχος πάνω στις ζωές και τα σώματα εκανοντάδων χιλιάδων ανθρώπων -φυσικά για την «προστασία» τους. Για να γενικευθεί και ν’ απλώσει κι άλλο στο χάρτη η κατάσταση limbo των προσφυγικών καταυλισμών εντός κι εκτός Συρίας. Και μπορεί μεν κάποιοι να φαίνεται πως έχουν «γλιτώσει», προλαβαίνοντας να φτάσουν στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες της Ευρώπης, αλλά ας περιμένουμε λίγο πριν βγάλουμε οριστικά (και σίγουρα) βιαστικά συμπεράσματα. Καταλήγοντας, ο χειρισμός «θέτω τους πρόσφυγες που κινδυνεύουν υπό την προστασία της επικράτειας και των νόμων μου» προσομοιάζει σε μια μαζική εισαγωγή στην εντατική νοσοκομείου: το υποκείμενο βρίσκεται στα χέρια (και το έλεος) των «ειδικών», για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, σ’ ένα χώρο που ορίζεται από τις διαθέσεις τρίτων και αποκομμένο από κάθε σχέση με το περιβάλλον του. Αυτό φαίνεται να είναι το κρυφό ιδεώδες του «θεσμικού ανθρωπισμού», αυτή είναι εν τέλει η ολοκληρωμένη βιοπολιτική αντιμεταναστευτική διαχείριση. Η οποία προφανώς και θα έχει πολλά επεισόδια ακόμα.
Ας γυρίσουμε λοιπόν τώρα πίσω στα δικά μας: αν αυτοί είναι οι όροι και οι προϋποθέσεις της ευρωπαϊκής «προστασίας», καταλαβαίνουμε ίσως καλύτερα και την ελληνική προσαρμογή στα νέα «πρότυπα». Η ελληνική επικράτεια είναι (και θα παραμείνει για απροσδιόριστο, αλλά μεγάλο χρονικό διάστημα) μια διαχείριση των «ορίων»: τόσο σαν ευρωπαϊκό σύνορο, όσο και σαν επιβολή μιας συνθήκης πολύ δύσκολης «επιβίωσης», για όσους και όσες έχουν (και θα έχουν) την ατυχία να παραμένουν εντός της.
Και κάπως έτσι κατασκευάζεται ήδη μια νέα προλεταριακή «νόρμα» στα μέρη μας: αυτοί κι αυτές που αξίζουν την ελεημοσύνη των ντόπιων, αυτοί κι αυτές που επιζούν χάρη στην κρατική πρόνοια (της εντατικής, που λέγαμε και παραπάνω), αυτοί κι αυτές που αποκόπτονται από το παρελθόν για να στερηθούν το μέλλον. Μοιάζουν (και είναι) το ιδανικό αντι-παράδειγμα για τις ζωές, τις φιλοδοξίες και τα όνειρα της μεγάλης πλειοψηφίας αυτής της κοινωνίας. Οι περισσότεροι/ες που έχουν γεννηθεί εδώ, θα συνεχίσουν να γουρλώνουν τα μάτια σε όλα εκείνα που λείπουν απ’ τις ζωές αυτών των γυναικών και αντρών -και θα παραλείπουν να κοιτάζουν όσα μοιράζονται...

Μανωλάδες με “ανθρώπινο πρόσωπο”

Στα τέλη Απριλίου εγκρίθηκε από τη βουλή τροπολογία σε νομοσχέδιο του υπ. αγροτικής ανάπτυξης, η οποία επιτρέπει –υπό κάποιες εντελώς τυπικές προϋποθέσεις στην πραγματικότητα- την ασφάλιση (με εργόσημο στον ΟΓΑ) «παράνομων» μεταναστών, κάτι που φυσικά δεν προβλεπόταν μέχρι σήμερα. Όπως θα περίμενε κανείς, η τροπολογία διαφημίστηκε δεόντως από τα στελέχη του συριζα και εμμέσως πλην σαφώς θεωρήθηκε κάτι σαν «η απάντηση της αριστερής διακυβέρνησης σε καταστάσεις πλήρους ασυδοσίας των αφεντικών, τύπου Μανωλάδας». Έχει δίκιο όμως η αριστερά του κράτους και του κεφαλαίου να ζητωκραυγάζει ή μήπως η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική;
Τα πράγματα δεν είναι απλά διαφορετικά, αντίθετα έχουν πάρα πολύ επικίνδυνες διαστάσεις! Κι αυτό γιατί μια (τερατώδης) «λεπτομέρεια» της τροπολογίας προβλέπει ότι η άδεια εργασίας δεν θα δίνεται στον ίδιο τον μετανάστη, αλλά «παραχωρείται» προσωρινά σ’ αυτόν από τον εκάστοτε εργοδότη του, ο οποίος άλλωστε θα κινεί και τις σχετικές διαδικασίες αιτήσεων εποχιακού προσωπικού σε αγροτικές εργασίες. Με άλλα λόγια ο μετανάστης εργάτης θα είναι απόλυτα εξαρτημένος από τις διαθέσεις του αφεντικού του: αν οι συνθήκες εργασίας είναι άθλιες, αν δεν πληρώνεται κτλ ουσιαστικά τα χέρια του θα είναι δεμένα, εφόσον η άδεια εργασίας του είναι «ονομαστική» -για το συγκεκριμένο κάθε φορά αφεντικό.
Γίνεται εύκολα κατανοητό πως μια τέτοια εργασιακή συνθήκη, η οποία δυνητικά θα μπορούσε να αφορά δεκάδες χιλιάδες μετανάστες, σημαίνει πως το «αναπτυξιακό» μοντέλο της Μανωλάδας μπορεί να γενικευτεί –με την επίσημη κρατική αναγνώριση πια. Κάποιος θα μπορούσε επίσης ν’ αναρωτηθεί: για ποιο λόγο τέτοια πρεμούρα να νομοθετηθεί αυτή η αθλιότητα; Η απάντηση είναι σχετικά απλή: οι μετανάστες εργάτες θα βάλουν κι αυτοί ένα χεράκι στη «διάσωση» του ασφαλιστικού συστήματος...
Τι ταιριαστή συγκυρία όμως ε; Ουσιαστικά με δύο παράλληλους τρόπους το ασφαλιστικό ρυθμίζεται, προσαρμοζόμενο στους όρους της εντεινόμενης «κλιμακωτής» υποτίμησης, έως τον πάτο της ταξικής ιεραρχίας. Κάπως έτσι τ’ αφεντικά και το κράτος τους ούτε κρύβουν ούτε διαπραγματεύονται τα όρια της υποτίμησης της πολυεθνικής εργατικής, τα οποία συνεχώς μετακινούν προς τα κάτω. Κι εμείς...

Κάγκελα παντού #1

Στις αρχές Μαϊου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε την συγκατάθεσή της για τη διατήρηση των συνοριακών ελέγχων σε πέντε κράτη-μέλη της Συνθήκης Σένγκεν για ακόμα ένα εξάμηνο. Οι χώρες αυτές είναι η Αυστρία, η Γερμανία, η Δανία, η Σουηδία και η Νορβηγία –οι οποίες έχουν δεχθεί και τον κύριο όγκο των μεταναστών που πέρασαν στην Ευρώπη όλο το προηγούμενο διάστημα. Πρακτικά λοιπόν ζήτησαν και πέτυχαν τη διατήρηση του σφραγίσματος των συνόρων τους για νεοεισερχόμενους μετανάστες, χωρίς μάλιστα να γίνει και ιδιαίτερος θόρυβος σχετικά. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με το ανάλογο (αλλά «ανεπίσημο») γαλλικό αίτημα για συνοριακούς ελέγχους, μέχρι τη ποδοσφαιρική διοργάνωση του Euro τον ερχόμενο Ιούνιο, με πρόσχημα τις «αντιτρομοκρατικές» επιχειρήσεις που διεξάγει η εκεί στρατο-αστυνομία υπό την κάλυψη της συνεχιζόμενης κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Το ενδιαφέρον είναι πως η κύρια αιτιολόγηση γι’ αυτή την απόφαση είναι τα «κενά» στη φύλαξη των ελληνικών συνόρων, τα οποία φυσικά συμβαίνει να είναι και τα εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα. Όμως καθώς τα ελληνο-μακεδονικά σύνορα έχουν εν πολλοίς σφραγιστεί εδώ και μήνες και οι μετανάστες στα ελληνο-τουρκικά έχουν λιγοστέψει αισθητά, τα «κενά» που επικαλούνται τα βορειοευρωπαϊκά κράτη σε πολύ μεγάλο βαθμό δεν υφίστανται πια. Φαίνεται πάντως ότι καμιά σημασία δεν έχουν ολ’ αυτά: απλώς χρειαζόταν μια εύσχημη αιτιολόγηση για τη διατήρηση των συνοριακών ελέγχων για ένα εξάμηνο ακόμα –και συνολικά για έναν ολόκληρο χρόνο από το περασμένο φθινόπωρο...

Κάγκελα παντού #2

Ίσως έχετε ακούσει ή διαβάσει ότι σχεδόν 90.000 ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν ζητήσει άσυλο στις χώρες της ΕΕ κατά το 2015. Ίσως ξέρετε επίσης ότι 10.000 απ’ αυτούς «αγνοούνται» καθώς δεν έχουν εντοπιστεί στις χώρες που κατέθεσαν αίτημα για άσυλο. Τι σκαρφίστηκε λοιπόν για το θέμα η ευρω-μιλιταριστική γραφειοκρατία; Στα πλαίσια των ευρύτερων προτάσεών της για τη «δίκαιη μεταρρύθμιση» του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, προτείνει να λαμβάνονται τα βιομετρικά δεδομένα όλων, από την ηλικία των έξι ετών (!) και άνω, τα οποία θα αποθηκεύονται στη Eurodac για πέντε χρόνια. Προτείνει επίσης να επεκταθούν οι βιομετρικές τεχνολογίες καταγραφής στη βάση, για να περιλάβουν και λογισμικό αναγνώρισης προσώπων! Χαράς ευαγγέλια για τις εταιρίες βιομηχανίας της ασφάλειας, οι οποίες έχουν σταθερό και καλό πελάτη τις στρατο-αστυνομικές υπηρεσίες της ΕΕ. Όσον αφορά την πιθανή δραστηριοποίηση μαφιών στην εξαφάνιση κάποιων εκ των 10.000 που αγνοούνται, δεν ακούστηκε πάντως κάτι...