H “ελευθερία του λόγου” βρίσκεται στις κάνες των όπλων

Οι επιθέσεις στο Παρίσι -στην εφημερίδα Charlie Hebdo και το εβραϊκό παντοπωλείο- και όσα ακολούθησαν τείνουν να χαθούν κάτω από την σκόνη της επικαιρότητας, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τις συνέπειες που έχουν ήδη και όσες θα έχουν, πιθανόν με ιδιαίτερη ένταση, στο κοντινό μέλλον. Το γαλλικό σύμπλεγμα της ασφάλειας, συνεπικουρούμενο από το αντίστοιχο πανευρωπαϊκό, ανακοίνωσαν μέσω των μήντια πως πρόκειται για την “γαλλική 11/9”. Αυτή η συμβολική αναλογία με τις επιθέσεις στις ΗΠΑ πριν από δεκατρία και πλέον χρόνια, έχει εγνωσμένο ειδικό πολιτικό βάρος, επενδύει προφανώς στους τόνους της σχετικής “αντιτρομοκρατικής” ιδεολογίας που έχουν πέσει έκτοτε και βεβαίως φιλοδοξεί να προσθέσει αρκετούς ακόμα. Θα μπορούσε όμως πράγματι να είναι και πολιτικά ακριβής μια τέτοια αναλογία: όπως και τότε, έτσι και τώρα, αυτές οι επιθέσεις (δηλαδή ο χειρισμός των συνεπειών τους) δρουν καταλυτικά σε κυρίαρχες επιλογές που ήταν δρομολογημένες σε προηγούμενο χρόνο -και τις κάνουν “εύλογες”. Τίποτα καινούργιο, same old shit.
Αναδρομικά μπορεί κανείς να εντοπίσει εκείνα τα ιδεολογικά και πολιτικά δεδομένα που θα μπορούσαν να “οδηγήσουν” σε τέτοιου είδους ενέργειες -και την κατάλληλη αξιοποίησή τους. Για παράδειγμα η μεγάλη πανευρωπαϊκή “ανησυχία” των τελευταίων μηνών για τις απειλές ασφάλειας που συνιστούν τα εκατοντάδες μέλη του συρο-ιρακινού ISIS, που ξαναγυρνούν στις χώρες καταγωγής τους ανά την ευρώπη. Όμως η πικρή αλήθεια είναι πως ειδικά το γαλλικό κράτος δεν περίμενε το 2013 ή το 2014 για να στρώσει το έδαφος. Ήδη απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχε επιχειρήσει κάτι ανάλογο, έχοντας στο γεωπολιτικό και «αντιτρομοκρατικό» του στόχαστρο μια πρώην αποικία του, την Αλγερία. Στρατηγικός στόχος ήταν τότε η γαλλική υποστήριξη στο πραξικόπημα του αλγερινού στρατού ενάντια στο FIS, νόμιμα εκλεγμένο κόμμα των ισλαμιστών και τον “εμφύλιο” πόλεμο με τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, που ακολούθησε. Εκείνη την εποχή λοιπόν, η αντιτρομοκρατία εντός του γαλλικού εδάφους σκόπευε να καλύψει τα νώτα των διεθνοπολιτικών επιλογών του. Απέναντι σε ποιους; Σίγουρα απέναντι και  στους γάλλους πολίτες ή/και τους μετανάστες αλγερινής καταγωγής. Με άλλα λόγια η αντιτρομοκρατία επιζητούσε να επιστρατεύσει προληπτικά χιλιάδες ανθρώπους, εναντίον κάθε απόπειρας να ξεσκεπαστεί ο γαλλικός δάκτυλος στην απέναντι μεριά της Μεσογείου: επρόκειτο δηλαδή για μια παλιά γαλλική εκδοχή της «ελευθερίας του λόγου». Όπως είπαμε: same old shit.

Εκτός των συνόρων

Κανένα κράτος στον πλανήτη δεν απεμπολεί τη δολοφονική ιστορική του εμπειρία ή την τεχνογνωσία του στη βαρβαρότητα, αυτό είναι γνωστό. Πολύ περισσότερο όταν αναφερόμαστε σ’ ένα κράτος σαν την Γαλλία με το τόσο πλούσιο αποικιακό παρελθόν και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η αλήθεια είναι όμως ότι το τελευταίο μεγάλο κύμα αντιτρομοκρατίας προς εξαγωγή -από το 2001 κι έπειτα- βρήκε το γαλλικό κράτος να δυσθυμεί μάλλον, με την αμερικανική πρωτοβουλία κινήσεων (και) σ’ αυτό το πεδίο. Μπορεί να συμμετείχε μεν στην αφγανική «περιπέτεια», όμως λίγα μόνο χρόνια μετά -το 2003- έκανε μεγάλο πολιτικό πάταγο διεθνώς η γαλλική (και γερμανική) άρνηση ν’ ακολουθήσουν τις ΗΠΑ στην κατοχή του Ιράκ. Ενώ ήταν δεδομένη στα δυτικά κράτη η ομόθυμη υιοθέτηση της «αντιτρομοκρατίας», αφενός ως του γενικού κώδικα των νέων κατακτήσεων, και αφετέρου της αδιαπραγμάτευτης πειθάρχησης στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, είχε αρχίσει ήδη να προκαλεί γεωπολιτικές συγκρούσεις συμφερόντων ή, πιο ήπια, ασυμφωνίες μεταξύ των «συμμάχων». Κάπως έτσι η περήφανη γαλλική εξωτερική πολιτική ασφυκτιούσε για καιρό κάτω από την αμερικανική «ηγεμονία» επί των γεωπολιτικών και στρατιωτικών πεδίων. Κι αναλόγως σιγόπαιζε σε χαμηλές στροφές την αντιτρομοκρατία για εσωτερική χρήση. Ήταν πάντα εκεί -και βεβαίως κατά καιρούς παρήγαγε και γεγονότα- προς γνώση και συμμόρφωση των υποτελών, φαινόταν όμως να λείπουν μερικοί κρίσιμοι κρίκοι που θα επέτρεπαν την περαιτέρω αξιοποίησή της.
Αυτοί οι «νέοι καιροί» ήρθαν λοιπόν. Οι ανακατάξεις που προκλήθηκαν -και προκαλούνται ακόμα, μιας και τίποτα δεν είναι παγιωμένο- από τους μεγαλειώδεις ξεσηκωμούς των αράβων στην ευρύτερη περιοχή της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής απ’ τις αρχές του 2011 και μετά, έδωσαν (και) στο γαλλικό κράτος τις ευκαιρίες που αναζητούσε. Η τότε κυβέρνηση Σαρκοζί αποδείχτηκε ομολογουμένως πολύ δραστήρια: προσφέρθηκε «ανεπίσημα» να συνδράμει στρατιωτικά τον δικτάτορα της Τυνησίας, Μπεν Αλί, για να «κανονίσει» τους εξεγερμένους πολίτες του -αλλά δεν κατάφερε ν’ αποτρέψει τη γρήγορη ανατροπή του. Παρά τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις για τα πεπραγμένα της δεν πτοήθηκε πάντως. Μαζί με τις ΗΠΑ πρωτοστάτησε κατόπιν στην στρατιωτική επιχείρηση ανατροπής του Καντάφι στη Λιβύη, αφού προηγουμένως αναγνώρισε πρώτη αυτή διεθνώς, το εθνικό μεταβατικό συμβούλιο της λιβυκής αντιπολίτευσης: προφανώς χρειαζόταν μερικές καλές «άκρες» στη διάδοχη πολιτική κατάσταση των φατριών και του ακυβέρνητου χάους, στο οποίο έχει βυθιστεί η χώρα. Παρομοίως κινήθηκε και στην περίπτωση της πρώην αποικίας της, Συρίας. Εκεί όμως τα πράγματα είναι κάπως «περίπλοκα» πλέον, οι γεωπολιτικοί ενδιαφερόμενοι αρκετοί και το παιχνίδι πολύ χοντρό, ακόμα και για τα δόντια της. Αν πάντως ένας απ’ τους κυριότερους στόχους (και) της γαλλικής εμπλοκής στο μετά-την-αραβική-άνοιξη σκηνικό στην ευρύτερη περιοχή, ήταν να εμποδίσει με τη βία την καθιέρωση νέων πολιτικο-κοινωνικών συμμαχιών στις αραβικές χώρες, το πέτυχε -προσωρινά ίσως- σε μεγάλο βαθμό. Έδρασε δηλαδή πολιτικά και στρατιωτικά σαν μια γνήσια «αντεπαναστατική», κρατική δύναμη, επιχειρώντας να (ξανα)παγώσει τις εξελίξεις. 
Επομένως σε κάθε περίπτωση η βορειο-αφρικανική και μεσανατολική περιπέτεια του γαλλικού κράτους τα τελευταία χρόνια, έχει καίριο ρόλο στην ανάκτηση της γεωπολιτικής και μιλιταριστικής του αυτοπεποίθησης. Και φυσικά της «χειραφέτησής» του από την αμερικανική πρωτοβουλία κινήσεων. Για του λόγου το αληθές, μόλις τον περασμένο Αύγουστο (2014), εξαγγέλθηκε από τον γάλλο πρόεδρο Ολάντ η γαλλική αντιτρομοκρατική επιχείρηση Barkhane. Κατά τη διάρκειά της -δεν ανακοινώθηκε αν και πότε πρόκειται να ολοκληρωθεί- θα αναπτυχθούν 3.000 στρατού με όλα τα συναφή μιλιταριστικά γκάτζετ που τον συνοδεύουν, στην Μπουρκίνα Φάσο, το Τσαντ, το Μάλι, την Μαυριτανία και τον Νίγηρα, κράτη με μεγάλο “πρόβλημα εγχώριας τρομοκρατίας” προφανώς. Φυσικά δεν πρόκειται για την πρώτη γαλλική αντιτρομοκρατική επιχείρηση σε χώρες της Αφρικής τα τελευταία χρόνια. Η ειδοποιός διαφορά είναι η επιχειρησιακή ενοποίηση των κατά τόπους παρεμβάσεων του γαλλικού στρατού και ο ανοιχτός χρονικός ορίζοντας ολοκλήρωσης της αποστολής: σκοπεύουν να κάτσουν για καιρό σ’ εκείνα τα μέρη. Και προφανώς δεν διέφυγε από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς σχεδιαστές της γαλλικής αντιτρομοκρατίας πως αυτά τα πέντε κράτη υπήρξαν γαλλικές αποικίες μέχρι πριν λίγες δεκαετίες -same old shit. Επίσης μάλλον δεν συνέπεσε τυχαία η έναρξη αυτής της επιχείρησης με τις ημέρες διεξαγωγής της διάσκεψης μεταξύ των ΗΠΑ και του συνόλου σχεδόν των αφρικανικών κρατών στην Ουάσιγκτον: είναι μάλλον πολλοί αυτοί που θέλουν να «σώσουν» την Αφρική.

…Εντός

Δεν διαθέτουμε ακράδαντα στοιχεία, όμως απ’ την άλλη δεν κρίνουμε ως αυθαίρετο τον συλλογισμό πως στα μυαλά αρκετών απ’ τους πέντε περίπου εκατομμύρια γάλλους μουσουλμάνους -που στην συντριπτική τους πλειοψηφία κατάγονται απ’ τις πρώην αποικίες της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας- δεν συγκεντρώνουν ιδιαίτερες συμπάθειες οι περιπέτειες του στρατού σε κάποιες απ’ τις χώρες καταγωγής τους. Κι αυτή η σοβαρή πιθανότητα έρχεται να προστεθεί δίπλα στις συχνές προβοκάτσιες της Charlie Hebdo, αλλά και μερικών γάλλων διανοούμενων. Βρίσκεται επίσης δίπλα στους νόμους για την μαντίλα ή την «συζήτηση για την γαλλική εθνική ταυτότητα» που άνοιξε ο Σαρκοζί όταν βρισκόταν στον προεδρικό θώκο. Τέλος βρίσκεται πλάι-πλάι με τις κατά καιρούς αντιμουσουλμανικές εμπνεύσεις -π.χ. ν’ αναγκαστούν οι μαθητές των σχολείων να τρώνε χοιρινό- των δημάρχων που εξελέγησαν με το Εθνικό Μέτωπο στις πρόσφατες περιφερειακές και δημοτικές εκλογές. Με άλλα λόγια, το γαλλικό κράτος, οι υπηρεσίες, οι «στρατευμένοι» διανοούμενοι κι οι φασίστες του δεν περίμεναν ν’ αναφωνήσουν μια ωραία μέρα πως «είναι όλοι Charlie» για να στρώσουν ένα πολιτικά ολισθηρό έδαφος για τους μουσουλμάνους της χώρας. Και το μόνο σίγουρο είναι πως οι περιπέτειες του γαλλικού μιλιταρισμού στη βόρεια Αφρική, δεν μπορεί παρά να συμβαδίζουν και να συμπίπτουν με την εκ νέου άνθηση των αντιτρομοκρατικών ή/και αντιμουσουλμανικών λόγων και έργων στο εσωτερικό της χώρας τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε το γαλλικό κυριαρχικό παρελθόν είναι απόλυτα διαφωτιστικό ως προς αυτό το ζήτημα.
Ας προσθέσουμε λοιπόν εδώ ορισμένα επιπλέον δεδομένα στον ισχυρισμό πως η αντιτρομοκρατία συμβαδίζει με τον μιλιταρισμό, με τρόπους που δεν είναι κατευθείαν εμφανείς.
-Τον Δεκέμβριο του 2013 και στον απόηχο δημοσιογραφικών αποκαλύψεων για την ηλεκτρονική παρακολούθηση της αμερικανικής NSA (και) στη Γαλλία, ψηφίστηκε νόμος που επιτρέπει -ανάμεσα σε άλλα- την παρακολούθηση των επικοινωνιών υπόπτων σε πραγματικό χρόνο, ακόμα κι αν το ένταλμα που θα επέτρεπε νομότυπα κάτι τέτοιο, βρίσκεται υπό εξέταση! Προφανώς η αιτιολόγηση βασιζόταν στα γνωστά: “τρομοκρατία και οργανωμένο έγκλημα”.
-Το περασμένο καλοκαίρι (Ιούλιος 2014) κι ενώ μαινόταν ο πόλεμος των ισραηλινών στη Γάζα, η γαλλική δημόσια τάξη θεώρησε σωστό και απαραίτητο ν’ απαγορεύσει ορισμένες απ’ τις διαδηλώσεις αλληλεγγύης στους παλαιστινίους, στη βάση “απειλών για τη δημόσια ασφάλεια”. Κάνοντας φυσικά αυτή την επιλογή, εμφανιζόταν να παίρνει ξεκάθαρη θέση στο πλευρό του Ισραήλ, κυρίως όμως αναγόρευε το ζήτημα σε κορυφαίο εσωτερικό πολιτικό επίδικο και συγκρουόταν ανοιχτά με τους γάλλους μουσουλμάνους, που αποτελούσαν και τον κύριο όγκο των αλληλέγγυων στους παλαιστινίους.
-Εκ των υστέρων κοιτώντας, μόνο τυχαία δεν μπορεί να θεωρηθεί η προώθηση στη βουλή ένος νέου δρακόντειου αντιτρομοκρατικού νόμου λίγο καιρό μετά, το περασμένο φθινόπωρο, οι προβλέψεις του οποίου προφανώς θα συμπληρωθούν περαιτέρω μετά τις επιθέσεις. Ο νόμος προέβλεπε ανάμεσα σε άλλα, πως ο υπ. εσωτερικών θα μπορούσε ν’ απαγορεύσει σε οποιονδήποτε γάλλο πολίτη να εγκαταλείψει τη χώρα (!), εάν θα προέκυπταν υποψίες ότι θα προβεί σε τρομοκρατικές πράξεις στο εξωτερικό ή θ’ αποτελέσει απειλή για την εθνική ασφάλεια με την επιστροφή του στη Γαλλία -μια διάταξη απόλυτα συνεπής με την αντι-ISIS ρητορική. Επίσης έδινε τη δυνατότητα να μπλοκαριστούν ιστοσελίδες που εγκωμιάζουν την τρομοκρατία. Ταυτόχρονα όσοι θα συλλαμβάνονταν με την κατηγορία του εγκωμιασμού τρομοκρατικών πράξεων στο διαδίκτυο, κινδύνευαν με εφτά χρόνια φυλάκιση. Και πράγματι μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι, έχουν σχηματιστεί πάνω από εβδομήντα (!) δικογραφίες με αυτό το αδίκημα: μια κλασική περίπτωση εφαρμογής της ελευθερίας του λόγου αλα γαλλικά.
Μετά τις επιθέσεις πλέον, το γαλλικό σύμπλεγμα της ασφάλειας ένιωσε “δικαιωμένο”, όσο και πλήρως απελευθερωμένο απ’ την συμβατική του υποχρέωση να εξηγήσει στους πολίτες του την σκοπιμότητα των έκτακτων -αλλά και μόνιμων- μέτρων που ανακοίνωσε. Αυτά περιλαμβάνουν: 2.680 προσλήψεις στις μυστικές υπηρεσίες για να γίνει εφικτή η στενή παρακολούθηση 3.000 και πλέον υπόπτων, σ’ ένα πρόγραμμα που θα κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Την ανάπτυξη 122.000 ανδρών των σωμάτων ασφαλείας -με 10.000 απ’ αυτούς να είναι στρατιώτες- ανά την γαλλική επικράτεια. Επιπλέον τεχνολογικές και νομικές δυνατότητες που θα παρέχονται μέσω της νέας, επαυξημένης αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, η οποία μάλιστα πρόκειται να υιοθετηθεί -εν μέρει ή εν συνόλω- σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Καθόλου άσχημα.

…Και επί τα αυτά

Από την παραπάνω παράθεση των πρόσφατων γαλλικών πεπραγμένων εντός κι εκτός συνόρων είναι -νομίζουμε- εμφανής η συμπληρωματικότητά τους. Το γαλλικό κράτος, οι υπηρεσίες, οι φασίστες και οι κοινωνικές τους συμμαχίες διεξάγουν έναν πόλεμο με δύο μέτωπα. Είναι όμως απαραίτητη προϋπόθεση η αρραγής διάταξη του μετώπου στο εσωτερικό, ώστε να προχωρά απρόσκοπτη η προέλαση του γαλλικού μιλιταρισμού στη βόρεια Αφρική και όπου αλλού. Ταυτόχρονα η αντιτρομοκρατία εντός των συνόρων σκοπεύει να εγκαλέσει προληπτικά ενώπιόν της, οποιαδήποτε -έστω και μεμονωμένη- απόπειρα πολιτικής/κοινωνικής αμφισβήτησης των κυρίαρχων κατευθύνσεων της εξωτερικής πολιτικής και του μιλιταρισμού. Φαντάζει λογικό, μέσα στη βάρβαρη λογική των κυρίαρχων: όταν έχεις γάλλους πολίτες που συνδέονται λόγω καταγωγής ή/και πολιτικής/συναισθηματικής εγγύτητας με τους γεωπολιτικούς σου στόχους, κάπως πρέπει να προϋπολογίσεις τις συνέπειες των χειρισμών σου. Αυτό το ρόλο παίζει επομένως κατά κύριο λόγο η αντιτρομοκρατία: είναι ένας επιθετικός έλεγχος δυνητικά επικίνδυνων γαλλικών πληθυσμών.
Κατά τ’ άλλα και έχοντας σημειώσει όλα τα παραπάνω, αφήνουμε στην κρίση σας το κατά πόσον μια ή/και περισσότερες επιθέσεις του τύπου Charlie Hebdo, μπορεί να υποστηριχτεί στα σοβαρά πως ευννοούν πολιτικά ή με οποιαδήποτε άλλη πιθανή αξιολόγηση, εκείνους που υποτίθεται πως τις διέπραξαν. Δεν μπορούμε βέβαια ν’ αποκλείσουμε τίποτα -και ούτε πρόκειται να κάνουμε τους ντετέκτιβ. Σημειώνουμε όμως δύο πράγματα: πρώτον, το γεγονός πως αυτές οι επιθέσεις ταιριάζουν τόσο πολύ στους σχεδιασμούς και τις αλληλουχίες κινήσεων της γαλλικής αντιτρομοκρατίας, που μοιάζουν σχεδόν κατά παραγγελία. Δεύτερον, κανείς δεν πρέπει να ξεχνά ή να υποτιμά την πρόσφατη ιστορία των ανεπτυγμένων καπιταλιστικά κρατών: αυτά τα κράτη -και όχι ο ISIS- έχουν επιδείξει ήδη απ’ τη δεκαετία του 1970 τη σχετική τεχνογνωσία «παραγωγής τρομοκρατών και τρομοκρατικών επιθέσεων»: Piazza Fontana, Bologna, επιχείρηση Stay Behind...
Συμπέρασμα; Το γνωστό: έχουμε να δούμε πολλά ακόμα. Κι όσο πιο στέρεες προσεγγίσεις έχουμε απέναντι στην ιδεολογική και πολιτική σύγχυση που σηκώνει η βαρβαρότητα, βελτιώνουμε τις δυνατότητές μας για το μέλλον που έρχεται, το μέλλον που είναι ήδη εδώ. Τόσο πολύ -τόσο λίγο...