Aegean Heat: ΑΟΖ, όπλα και θερμά επεισόδια

Στο προηγούμενο τεύχος είχαμε μνημονεύσει τον πρώην υπουργό άμυνας του πασοκ Γ.Αρσένη για κείνη τη δήλωση περί συνόρων στα βαλκάνια που επαναχαράσσονται και περί του χρέους που λύνεται με πόλεμο ή υπερπληθωρισμό. Λέγαμε πως φαινόταν να ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει (δηλαδή τα «προαιώνια» ελληνικά όνειρα επέκτασης) και να που όντως κάτι είχε ακούσει. Το τελευταίο δίμηνο λοιπόν εκεί στο υπουργείο εξωτερικών κάνουν υπερωρίες: η ελληνική διπλωματία ξεδιπλώνεται με ιδιαίτερη ένταση στην ευρύτερη περιοχή, εκεί που μέχρι πρόσφατα φαινόταν να επικρατεί μια σχετική άπνοια. Πάνε λοιπόν οι μέρες της «μυστικής προετοιμασίας και διπλωματίας» που συνέστηναν οι ειδικοί των think tank; Πάνε και οι πολιτικές μυθολογίες που σέρβιραν διάφοροι «για την οικονομική εκμετάλλευση της ΑΟΖ που θα υπερκαλύψει το ελληνικό δημόσιο χρέος»; Δεν γνωρίζουμε. Καταλαβαίνουμε όμως ότι αυτή η διπλωματική ένταση αφορά μόνο όσα συμβαίνουν στο φως της δημοσιότητας - για όλα τα υπόλοιπα θα περάσουν κάμποσα χρόνια για να μάθουμε σχετικά. Έστω κι έτσι αποκλειστικά και μόνο αυτά που δημοσιεύονται στα media, φτιάχνουν μια εικόνα: τα ταξίδια του Τσίπρα και οι συναντήσεις που είχε εκεί, η συμφωνία για τον αγωγό ΤΑΡ, η επίσκεψη Ολάντ στην Αθήνα μαζί με τις δανεικές φρεγάτες που «κουβαλούσε» μαζί του και μια κάποια επίσημη ανακίνηση του θέματος της ΑΟΖ, είναι τα σημαντικότερα στοιχεία που συνθέτουν αυτή την εικόνα πολιτικο/διπλωματικής κινητικότητας.

συναντήσεις «κυρίων με ψηλά καπέλα»

Προφανώς και δεν επίκειται άμεσα κάποια επαναχάραξη συνόρων στην περιοχή, αλλά αν ο στόχος (μας) είναι η πολιτική επαγρύπνηση, μάλλον θα είναι αργά να πάρουμε χαμπάρι τέτοιες εξελίξεις λίγες βδομάδες πριν ακουστούν τα τύμπανα του πολέμου. Δεδομένο θα πρέπει να θεωρείται πως το ελληνικό κράτος έχοντας κλείσει πρόσκαιρα το θέμα της παραμονής του στο ευρώ και αφού συνεχίζει να μην διαθέτει κάποιον άξιο λόγου αντίπαλο ταξικό δέος, προσανατολίζεται στην απόπειρα αύξησης του γεωπολιτικού του «όγκου» στην ευρύτερη περιοχή. Γιατί δεν είναι καθόλου μυστικό στους καθεστωτικούς κύκλους πως το γεωπολιτικό μέγεθος του ελληνικού κράτους δεν είναι και στα καλύτερα του. Ας δούμε λοιπόν με χρονολογική σειρά όσες από τις πρόσφατες διεθνείς εξελίξεις υπέπεσαν στην αντίληψή μας και εμπλέκεται το ελληνικό κράτος:
-Στις 17 Δεκεμβρίου 2012 συνεδρίασε το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας και Βουλγαρίας, παρουσία των πρωθυπουργών Σαμαρά και Μπορίσοφ. Μετά την κοινή συνεδρίαση των υπουργικών συμβουλίων των δύο χωρών, ο Σαμαράς δήλωσε ότι «η συνεργασία Ελλάδας και Βουλγαρίας είναι πολυεπίπεδη, βασίζεται και παράλληλα εμβαθύνει τις σχέσεις των δύο χωρών. Εκτείνεται σε όλο το φάσμα και πρόκειται για μία συνεργασία στρατηγική». Για να υπάρχει μια εικόνα περί του «αντικειμένου» της στρατηγικής συνεργασίας, που φυσικά αφορά το κράτος της Μακεδονίας, ο Σαμαράς ανέφερε σχετικά πως «οι δύο χώρες συμπίπτουμε στο κείμενο που συμφωνήθηκε ομόφωνα στην ΕΕ, όπου τίθεται ως προϋπόθεση (σ.σ: στο κράτος της Μακεδονίας) ο σεβασμός των κανόνων της καλής γειτονίας και ότι θα παρακολουθείται η πρόοδος στην τήρηση της προϋπόθεσης αυτής». Συμφωνώντας ο Μπορίσοφ ανέφερε περίπου τα ίδια, συμπληρώνοντας ότι:«οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις ήταν πάντα υποδειγματικές ακόμη και όταν είμαστε σε αντίθετα γεωστρατηγικά μπλοκ. Τώρα μπορούμε να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας για την ευημερία των λαών μας». Κάπως έτσι τα δύο κράτη που ιστορικά έχουν συνταχθεί στα αντίπαλα στρατόπεδα των ενδοβαλκανικών πολέμων, δύο κράτη που δυνητικά θα είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στη μοιρασιά του κράτους της Μακεδονίας, φαίνεται να εφαρμόζουν κοινή γραμμή «πιέσεων» εναντίον του. Τουλάχιστον μέχρι νεωτέρας - δεν φανταζόμαστε πως τα αντίστοιχα επιτελεία έχουν «ξεχάσει» το Β΄ βαλκανικό πόλεμο...
-Στα τέλη του περασμένου Γενάρη (22-25/1) ο ηγέτης της σοσιαλδημοκρατίας (του συστήματος) Α.Τσίπρας συνέχισε τη διεθνή περιοδεία του, επισκεπτόμενος τις ΗΠΑ. Ανάμεσα σε διπλωματικές αβρότητες και φιλοφρονήσεις με το πολιτικό προσωπικό και τους οργανικούς διανοούμενους των άλλοτε «φονιάδων των λαών», συναντήθηκε και με τον βοηθό υπ. εξωτερικών, αρμόδιο για ευρωπαϊκές υποθέσεις, Έρικ Ρούμπιν. Πέρα από την κρίση στην ευρωζώνη, που είναι αγαπημένο θέμα για να ελεεινολογούν οι αμερικάνοι αξιωματούχοι, η συζήτηση επεκτάθηκε τόσο στην ΑΟΖ, όσο και στην εξωτερική πολιτική. Δεν έγιναν γνωστές και πολλές λεπτομέρειες απ’ αυτή τη συνάντηση, όμως προς τέρψιν των αριστερών ψηφοφόρων, οι δυο τους τα ξαναείπαν στην Αθήνα μετά από λίγες μέρες. Στις 13/2 λοιπόν Τσίπρας και Ρούμπιν αντάλλαξαν μερικές κουβέντες ακόμα, με την αφορμή της παρουσίας του δεύτερου στην υπογραφή της συμφωνίας για τον αγωγό ΤΑΡ (βλέπε παρακάτω). Σ’ αυτή τη δεύτερη συνάντηση ο Ρούμπιν φέρεται να πρότεινε στον ριζοσπάστη ηγέτη την παραχώρηση μαχητικών F-15 (που θεωρητικά είναι πολύ καλύτερα από τα F-16 που διαθέτει τόσο η Ελλάδα, όσο και η Τουρκία) στο φόντο της έναρξης των ερευνών για κοιτάσματα φυσικού αερίου εντός της ελληνικής ΑΟΖ. Επίσης του επισήμανε την πιθανότητα (ή μήπως την ευχή;) πρόκλησης «θερμού επεισοδίου» με την Τουρκία, εφόσον η ελληνική κυβέρνηση δε χειριστεί «προσεκτικά» το θέμα της χάραξης ΑΟΖ. Χοντρά παιχνίδια ξεδιπλώνονται στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, δε συμφωνείτε;
-Στις 29 Γενάρη θέλησε η «μοίρα» να βρίσκονται ταυτόχρονα στο Κατάρ και ο Ερντογάν και ο Σαμαράς για να γυρέψουν καμιά επένδυση των σεϊχηδων στις χώρες τους. Βρήκαν έτσι την ευκαιρία να συναντηθούν για λίγο, όπου ανάμεσα σε άλλα θέματα, ο έλληνας πρωθυπουργός έθεσε στο τούρκο το ζήτημα της ΑΟΖ, κάτω από τον διπλωματικό όρο «θαλάσσια δικαιώματα». Όμως μιας και είχαν πάει στο Κατάρ για άλλη δουλειά (αναζητούσαν την ανάσα του «ρευστού» στην έρημο της Αραβίας), συμφώνησαν να συζητήσουν το θέμα στην ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής στις 5 Μάρτη στην Άγκυρα. Η οποία και αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον...
-Περίπου δυο βδομάδες μετά, στις 13/2 υπογράφτηκε στην Αθήνα η τριμερής συμφωνία Ελλάδας, Αλβανίας και Ιταλίας για την κατασκευή του αγωγού ΤΑΡ, που θα διέρχεται από το έδαφος τους μεταφέροντας φυσικό αέριο από κοίτασμα στο Αζερμπαϊτζάν. Παρόντες ήταν υπουργοί και από τις τρεις χώρες, ανώτατοι εκπρόσωποι της κοινοπραξίας του αγωγού (που αποτελείται από τη νορβηγική Statoil, την ελβετική Axpo και τη γερμανική Ε.ΟΝ Ruhrgas) και φυσικά ο βοηθός υπ. εξωτερικών των ΗΠΑ Ε. Ρούμπιν. Κατά την τελετή τονίστηκε πως είναι απαραίτητο «η Ευρώπη να διαφοροποιήσει τις ενεργειακές πηγές της» (δηλαδή να μην στηρίζεται μόνο στο ρωσικό φυσικό αέριο) και φυσικά όλοι ήταν χαρούμενοι για τη συμφωνία. Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια: ο ΤΑΡ είναι αγωγός που υπάρχει μόνο στα χαρτιά, μιας που μπορεί απλά να μην επιλεγεί ως η ενδεδειγμένη διαδρομή για το αζέρικο αέριο. Άλλωστε το ελληνικό κράτος έχει παράδοση στους εικονικούς αγωγούς, όπως επίσης και στις αρχιτεκτονικές μακέτες: αρκεί μόνο να θυμηθούμε την περίπτωση του πρότζεκτ Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη.
-Στις 19/2 ο πρόεδρος της Γαλλίας Φ. Ολάντ έκανε ένα πέρασμα λίγων ωρών από την Ελλάδα για να δηλώσει την «αλληλεγγύη» του στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Μετά απ’ αυτά τα δακρύβρεχτα πέρασε στις δουλειές, όπου μίλησε για «την ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου που είναι μια ευκαιρία για την Ελλάδα και για την Ευρώπη και πιστεύω ότι εδώ θα επικρατήσει το Διεθνές Δίκαιο, το Δίκαιο της Θάλασσας. Αν μπορεί, βεβαίως, η Γαλλία να συνεκμεταλλευθεί με την Ελλάδα αυτά τα κοιτάσματα θα το κάνει...». Επίσης πρότεινε στο Σαμαρά να «δανειστεί» το ελληνικό κράτος δύο απ’ τις γαλλικής κατασκευής φρεγάτες που ήταν ν’ αγοραστούν (προ μνημονίου) για να «βοηθήσουν» στις έρευνες εντός της ελληνικής ΑΟΖ. Καθότι οι φρεγάτες είναι πολεμικά πλοία και όχι ερευνητικά, βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα πως οι γάλλοι εμφανίζονται να στηρίζουν και πολιτικά και «έμπρακτα» τις ελληνικές κινήσεις. Σε κάθε περίπτωση το μέλλον θα δείξει επ’ αυτού.
-Την ίδια μέρα που οι έλληνες ονειρεύονταν δεξαμενές φυσικού αερίου και γαλλικές φρεγάτες, κατά σύμπτωση (;) η Τουρκία ανακοίνωσε έρευνες σε δύο «οικόπεδα», νότια και ανατολικά της Ρόδου και της Κρήτης. Παρότι δεν υπάρχει συμφωνία για κοινή χάραξη ΑΟΖ, το ελληνικό κράτος θεώρησε πως αυτά τα θαλάσσια χωράφια ανήκουν στο δικό του μέρος και αντέδρασε στέλνοντας «ρηματική διακοίνωση» στον ΟΗΕ, καταγγέλοντας τις τουρκικές έρευνες. Τί είναι τούτο το φρούτο που έτριψε στα μούτρα των τούρκων η ελληνική διπλωματία; Μια απλή ανάγνωση της ελληνικής Wikipedia ψιλοεκθέτει (σιγά τα αυγά τώρα!) το ελληνικό κράτος. Γράφεται λοιπόν εκεί (ανάμεσα σε άλλα): «... Στους νεότερους χρόνους χρησιμοποιήθηκαν, περισσότερο από ολοκληρωτικές ιδίως χώρες, ρηματικές διακοινώσεις σε σημαντικότατα ζητήματα. Αυτός ο τρόπος εφαρμογής θεωρήθηκε γενικά στο διπλωματικό χώρο ως προσπάθεια ή εκδήλωση περιφρόνησης των χωρών εκείνων προς τις οποίες απευθύνονταν αυτές οι διακοινώσεις εκ μέρους της Αρχής που τις εξέδιδε...». Δεν γνωρίζουμε καθόλου τα ήθη της διπλωματικής «διαλέκτου» και ομολογουμένως μας φαίνεται αδιανόητο μια κυβέρνηση με τόσους φασίστες στο εωτερικό της (με πρώτο και καλύτερο τον πρωθυπουργό της) να θέλει να περιφρονήσει μια άλλη χώρα. Αυτό σίγουρα δεν είναι σεβασμός στους «κανόνες καλής γειτονίας» έτσι δεν είναι;
-Τέλος στις 25/2 ο καλός γείτονας Σαμαράς άνοιξε τις εργασίες του διεθνούς συνεδρίου για την ενέργεια Athens Energy Forum 2013, που διοργάνωσε η εφ. International Herald Tribune. Εκεί, μπροστά σ’ ένα κοινό διεθνών «καρχαριών» περί την ενέργεια, ανακεφαλαίωσε την πρόσφατη ελληνική πρόοδο στον τομέα της γεωπολιτικής, αναφέροντας και κάποια από τα παραπάνω σημεία. Επίσης μίλησε για «ευρωπαϊκά κοιτάσματα και ενεργειακούς πόρους», σε μια προφανή προσπάθεια διεθνοποίησης του ζητήματος της ελληνικής ΑΟΖ. Ταυτόχρονα συμπλήρωσε: «... Στην Ευρώπη υπάρχει πολύ υψηλή κατανάλωση ενέργειας, αλλά πολύ χαμηλός βαθμός ενεργειακής αυτάρκειας. Συνεπώς οποιαδήποτε χώρα-μέλος συμβάλλει στη διαφοροποίηση πηγών, αλλά και στην ανακάλυψη νέων πηγών που θα αυξήσουν την αυτάρκεια ολόκληρης της Ευρώπης σε ενέργεια, αναβαθμίζεται η ίδια, αλλά και ενισχύει την Ευρώπη συνολικά...». Αυτά είπε ο Σαμαράς συνοψίζοντας την ελληνική στρατηγική επιδίωξη που αντιπροσωπεύει η χάραξη της ΑΟΖ.
-Ενώ δεν πέσαμε μπροστά σε κάποια συνάντηση υψηλόβαθμων, στα παραπάνω θα έπρεπε να προσθέσουμε την τριγωνική στρατηγική σχέση Ελλάδας-νότιας Κύπρου-Ισραήλ, η οποία έχει διανύσει αρκετό δρόμο πλέον. Η νότια Κύπρος έχει συμφωνήσει με το Ισραήλ στη χάραξη της ΑΟΖ και υποτίθεται (ξαναλέμε: υποτίθεται) πως σε λίγα μόνο χρόνια θα ξεκινήσει η εμπορική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων. Ταυτόχρονα και πέρα από την ΑΟΖ αυτή η τριγωνική σχέση έχει ένα σαφές στίγμα αντιτουρκικής συμμαχίας, που δεν έχει εμφανίσει ακόμα όλη τη δυναμική του. Ίδωμεν...

επιστροφή στο μέλλον (;)

Το μόνο σίγουρο λοιπόν είναι ότι υπάρχει μια αυξημένη κινητικότητα της ντόπιας εξωτερικής πολιτικής. Το ελληνικό κράτος επιχειρεί με όχημα (και) την ΑΟΖ να διαπραγματευθεί πολιτικά και να πουλήσει ακριβά τη γεωπολιτική του θέση μέσω των διακρατικών συμμαχιών του. Σύμφωνα με όσα παραθέσαμε, το γαλλικό, αλλά και το αμερικανικό κράτος εμφανίζονται να ενθαρρύνουν - με το αζημίωτο πάντα - τις έρευνες στο ελληνικό «Ελ Ντοράντο». Και καθώς τα ελληνικά συμφέροντα βρίσκουν τη θέση τους σαν ένα υποσύνολο ευρύτερων επιδιώξεων που εκφράζονται μέσα απ’ αυτές τις διακρατικές συμμαχίες-υπό-διαμόρφωση, τότε τα ντόπια αφεντικά βρίσκονται στο στοιχείο τους: πουλάνε ακριβά το ελληνικό οικόπεδο, κάνοντας ελιγμούς μέσα στις συμμαχίες.
Δεν είναι καθόλου δεδομένο πως η όποια ελληνική ΑΟΖ - όποτε χαρακτεί - θα περιέχει εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα που θα βρίσκονται μάλιστα και στο κατάλληλο βάθος για να εξορυχθούν. Άλλωστε το κυριότερο ζήτημα παραμένει το πως θα έχουν εξελιχθεί μέχρι τότε οι διακρατικοί συσχετισμοί στην ευρύτερη περιοχή και συνακόλουθα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αντίθετα απ’ ότι διαδίδεται, δεν είναι η χάραξη  της ΑΟΖ το μεγαλύτερο διακύβευμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Είναι σίγουρα ένα σημαντικό μέσο στο (δύσκολο) εγχείρημα να περιοριστεί η Τουρκία, ένα κράτος με εκτεταμένη ακτογραμμή στο Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, στα χωρικά της ύδατα. Κάποτε τον ίδιο ρόλο τον έπαιζε η υπόθεση με την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. ή το θέμα με το ελληνικό FIR. Το εγχείρημα παραμένει ο επιθετικός πολιτικός και στρατιωτικός περιορισμός της Τουρκίας, προς όφελος των ελληνικών επεκτατικών σχεδίων. Μ’ αυτή την έννοια δε θα μπορούσε άραγε η τριγωνική στρατηγική σχέση Ελλάδας-νότιας Κύπρου-Ισραήλ να αποτελεί μια διευρυμένη εκδοχή του (πάλαι ποτέ) «ενιαίου αμυντικού δόγματος» ελλήνων και κυπρίων;
Υποθέσεις. Υποθέσεις που βέβαια μυρίζουν ανθρώπινο κρέας. Γιατί σε κάθε περίπτωση πριν καταρρεύσουν (πιθανότατα) οι ντόπιες ονειρώξεις περί των σεϊχηδων της βαλκανικής χερσονήσου, θα έχουν κάνει πολύ και χρήσιμο ιδεολογικό έργο στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους. Σημειωτέον πως μέσα στο περιβάλλον της όξυνσης της κρίσης, η (ακρο)δεξιά μετατόπιση του πολιτικού σκηνικού και οι κοινωνικές της συμμαχίες μεγενθύνονται χωρίς να υπάρχει έως και σήμερα ένα καθαρόαιμο «εθνικό θέμα», που θεωρητικά είναι και το προνομιακό πεδίο τέτοιων αντιλήψεων. Μπορεί να εκτιμήσει λοιπόν κανείς τί θα συμβεί εάν όντως προκύψει τέτοιο θέμα. Και υποψιαζόμαστε βάσιμα πως αργά αλλά σταθερά μπαίνουμε σε μια τέτοια περίοδο. Μια περίοδο όπου θα χρειαστεί κάθε πιθανό πολιτικό εφόδιο. Κυρίως όμως θα χρειαστούν γερά νεύρα...