Η οδός-προς-το-κράτος

Καθώς ξημέρωσε το 2012 η διαχείριση της καπιταλιστικής κρίσης εν ελλάδι θα έχει όλο και πιο σκληρές συνέπειες για το πολυεθνικό προλεταριάτο. Ταυτόχρονα παραμένουν σταθερά στο σκοτάδι της ιδεολογίας όλες οι εννοήσεις του «τί είναι η κρίση» κι αυτό είναι ήδη ένα χειροπιαστό κέρδος για την κυρίαρχη ελίτ. Τ’ αφεντικά έχουν καταφέρει να επιβάλλουν απόλυτα την ατζέντα τους  και θα εντείνουν την ταξική επίθεση είτε παραμένοντας στο ευρώ, είτε γυρνώντας στη δραχμή.

Όμως η εποποιϊα των τελευταίων δύο χρόνων δεν καλπάζει χωρίς προβλήματα. Πέρα από εκείνα που (ΔΕΝ) προκαλούμε εμείς, η διαχείριση της κρίσης στο επίπεδο της κεντρικής πολιτικής σκηνής αποτελεί ένα διαρκή πονοκέφαλο για το προσωπικό των κομμάτων. Κάθε είδους «νεωτερισμοί» δοκιμάζονται απ’ όλα τα κόμματα, ανάλογα με το ρόλο τους στην παράσταση, με κορυφαίο τέτοιο πείραμα την τρικομματική κυβέρνηση συνεργασίας. Είναι σαφές πως αυτές οι πιρουέτες συνδέονται (και) με την κοινωνική δυσαρέσκεια: οι πολιτικές που εφαρμόζονται συνδέονται με συγκεκριμένα πρόσωπα κι αν αυτά κάνουν στην άκρη, κάτι θ’ αλλάξει, δεν μπορεί. Άλλη μια απόδειξη πως το θέαμα και η σύγχυση συνεχίζουν να θριαμβεύουν. Αλλά οι νεωτερισμοί του πολιτικού προσωπικού δεν είναι το μόνο ζήτημα που απασχολεί τα ντόπια αφεντικά. Καθώς η διαχείριση της κρίσης περνάει αναγκαστικά (και) πάνω από πολλούς μικρο/μεσοαστούς, δοκιμάζεται η ίδια η συνοχή του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού και της σπονδυλικής του στήλης: του κράτους της προσόδου. Αυτή η σταθερά κλυδωνίζεται ξανά και ξανά τα τελευταία δύο χρόνια, ρίχνοντας κατάρες στο μνημόνιο και προσπαθώντας να διατηρήσει όπως-όπως τις θέσεις της. Θα ήταν σκόπιμο λοιπόν να πούμε μερικά λόγια παραπάνω.

Αν υπάρχει κάτι στην ελληνική ιστορία που να έχει αντέξει στο χρόνο, αυτό δεν είναι ούτε οι θεσμοί, ούτε τα πολιτικά κόμματα. Είναι το κράτος της προσόδου που έχει επιβιώσει από κάθε ιστορική αναποδιά, είναι αυτό που έχει βελτιώσει τη θέση του, εκμεταλλευόμενο κάθε πιθανή ευκαιρία, κάθε πιθανό κοινωνικό/καπιταλιστικό μετασχηματισμό. Άλλοτε με πολιτικό πρόσημο σκληρά δεξιό κι άλλοτε με «αριστερό». Τί είναι το κράτος της προσόδου; Είναι η μέθοδος οργάνωσης και συνάρθρωσης των κοινωνικών «αιτημάτων»/ωφελημάτων γύρω απ’ την εκάστοτε πολιτική εξουσία, τα περιβόητα «κέντρα αποφάσεων». Αυτό που στην καθημερινή ζωή λέγεται και «άκρες», διασυνδέσεις. Έτσι το μέτρο της κοινωνικής «προκοπής» ή επιτυχίας είναι ευθέως ανάλογο του επιπέδου πρόσβασης ή επιρροής που υπάρχει σ’ αυτά. Αυτή είναι η στρατηγικότερης σημασίας «αλήθεια» του ελληνικού καπιταλιστικού σχηματισμού και μέχρι πρόσφατα αφορούσε εξίσου (αλλά καθόλου στον ίδιο βαθμό) τον τάδε εφοπλιστή και τις κομπίνες του, όσο και τον δείνα ψηφοφόρο και το διορισμό του παιδιού του στο δημόσιο. Σήμερα αυτή η αλήθεια βρίσκεται στο στόχαστρο της κυρίαρχης ιδεολογίας και της αποδίδεται κάθε πιθανό ψευδώνυμο: κομματικό κράτος, σπάταλο κι αναποτελεσματικό δημόσιο, κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες, νταβατζήδες μεγαλοεκδότες. Κάθε τέτοιο ψευδώνυμο είναι μια όψη της προσοδικής λειτουργίας του ελληνικού καπιταλισμού. Κι όση ηθικολογία ή όσος  μανιχαϊσμός κι αν επιστρατεύονται εναντίον μερικών προσοδικών όψεων, αυτές δεν παύουν να είναι η ελληνική καπιταλιστική αλήθεια και η πραγματικότητα της ντόπιας κρατικής συγκρότησης.

Οι προσοδικές λειτουργίες στοχοποιούνται (εννοείται όχι κι όλες!) εδώ και κάποιο καιρό, για να επιτύχουν την κοινωνική «αυτοενοχοποίηση», εκείνο που διατύπωσε με τρεις λέξεις («μαζί τα φάγαμε») ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Ταυτόχρονα όμως αυτή η στοχοποίηση θέτει κι ένα σαφές όριο: τέρμα οι εποχές που ξέρατε, το κράτος έχει χρέη! Αλλά αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση το τέλος του κράτους της προσόδου και η αφετηρία ενός άλλου «ηθικού» καπιταλιστικού κύκλου. Αντίθετα καθώς η πίτα μικραίνει, οι «άκρες» και τα αντίστοιχα ωφελήματα γίνονται σκληρό νόμισμα. Αξίζει να παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τι μέτρα εξαγγέλονται (π.χ. για τους ιδιοκτήτες ταξί ή φορτηγών δ.χ.) και τι εφαρμόζεται τελικά: μεταξύ αυτών των δύο φάσεων της κυβερνητικής λειτουργίας, θα έλεγε κανείς πως υπάρχει ανεξήγητο χάσμα, εκτός βέβαια απ’ τα μέτρα που αφορούν την υποτίμηση της εργασίας. Δεν υπάρχει χάσμα όμως. Αυτό που συμβαίνει ενδιάμεσα είναι μια διαπραγμάτευση μέσα στα πλαίσια των προσοδικών δομών. Η οποία μπορεί να είναι και «θορυβώδης», να έχει αποκλεισμούς δρόμων, λιμανιών, χωματερών, αλλά παρ’ όλ’ αυτά το ζήτημα παραμένει: συμβαίνει μια διαρκής διαπραγμάτευση μεταξύ του πολιτικού προσωπικού και των κοινωνικών συνιστωσών του κράτους της προσόδου. Σε κάποιο ικανό βαθμό οι σπασμοί αυτής της διαπραγμάτευσης είναι που έχουν και το θεαματικό ρόλο της «αντιπολίτευσης στο μνημόνιο». Τόσο από τη μεριά της κονωνικής σύνθεσης των διαμαρτυρόμενων, όσο και απ’ αυτή της ιδεολογίας.

Αυτό που συμβαίνει τώρα και θα συμβεί ακόμα πιο έντονα στο μέλλον, είναι πως το κράτος της προσόδου μετασχηματίζεται, την ίδια στιγμή που συρρικνώνεται και η κοινωνική του βάση. Πολλοί πετιούνται ήδη στα σκοινιά κι αυτό είναι εμφανές. Εκείνο που φαίνεται λιγότερο είναι πως όσοι παραμένουν κραταιοί, το καταφέρνουν διότι μετασχηματίζονται σε μαφίες. Όχι πάντα κι όχι απαραίτητα επειδή έχουν σχέση με τις δουλειές του οργανωμένου εγκλήματος. Συμβαίνει κι αυτό. Αλλά επειδή κατέχουν κρίσιμα πόστα στο κράτος της προσόδου και τις διασταυρώσεις του με την πολιτική εξουσία, έχουν τη δύναμη να επηρρεάσουν τις εξελίξεις στο βαθμό που τους ωφελούν ή δεν τους ακουμπάνε τόσο. Γι’ αυτό π.χ. δεν εκδίδονται τα πρόστιμα για τα πρατήρια καυσίμων. Όπως το ελληνικό κράτος στηρίζει ποικιλοτρόπως τους τραπεζικούς ισολογισμούς, με ανάλογο τρόπο «κάνει τα στραβά μάτια» προς όφελος των ισχυρών κρίκων των προσοδικών δομών.
Θα μπορούσε ν’ αναρωτηθεί κανείς για πόσο ακόμα θα δουλεύει αυτή η ασταθής κατάσταση στο εσωτερικό του κράτους της προσόδου. Θ’ απαντούσαμε με μια μεταφορά από ένα παλιό παιχνίδι: μερικά παιδιά χορεύουν γύρω-γύρω κι όταν η μουσική σταματήσει πρέπει να κάτσουν γρήγορα σε καρέκλες, που πάντα είναι λιγότερες απ’ αυτά. Όποιο δε βρει θέση βγαίνει απ’ το παιχνίδι και στο τέλος κερδίζει αυτό που θα κάτσει πρώτο στη μοναδική καρέκλα που θα έχει απομείνει. Κάπως έτσι έχει η κατάσταση και με το κράτος της προσόδου: θα επιβιώσουν αν όχι οι πιο γρήγοροι, σίγουρα οι πιο αδίστακτοι...