PORAJMOS: η άγνωστη γενοκτονία

Η πορεία των Ρομά στην Ευρώπη είναι γεμάτη με ιστορίες εθνοκάθαρσης, εξευτελισμού, βασανιστηρίων, απαγωγών παιδιών, καταναγκαστικής εργασίας. Για αιώνες οι τσιγγάνοι ήταν στιγματισμένοι σαν εγκληματίες, κοινωνικά απόβλητοι και αγύρτες. Το 16ο και 17ο αιώνα, ο διωγμός των τσιγγάνων είναι καθεστώς σε όλη την Ευρώπη με διάφορες μορφές: εξόντωση με «φωτιά και σίδερο» στη Γαλλία, καταδίκη σε εξορία όλων ανεξαιρέτως από την Ισπανία, κρέμασμα στην Αγγλία και προσπάθειες εξαναγκασμένης αφομοίωσης σε άλλες χώρες. Στη Ρουμανία ήταν για αιώνες σκλάβοι: η μακραίωνη δουλεία τους τερματίστηκε μόλις το 1856. Ο διωγμός των τσιγγάνων έφτασε όμως στη συμβολική και υλική κορύφωσή του στη ναζιστική Γερμανία. 
Στα πρώτα χρόνια του Τρίτου Ράιχ οι Ρομά αποτέλεσαν ένα πρόβλημα για τη φυλετική ιδεολογία του Χίτλερ. Ήδη είχε επικρατήσει ως πιο αξιόπιστη η εκδοχή ότι οι Ρομά είχαν μεταναστεύσει περίπου τον 11ο αιώνα μ.Χ από την περιοχή Punjab της Ινδίας αφού η γλώσσα τους είχε αξιοσημείωτες ομοιότητες με τα ινδικά και την αρχαία σανσκριτική. Με άλλα λόγια οι Ρομά μιλούσαν μία Ινδο-ευρωπαϊκή γλώσσα, απόδειξη της Άρειας καταγωγής τους.  Από την αρχή όμως οι ναζί είχαν αποφασίσει να εξαφανίσουν τους Ρομά αφού ήδη από το 1933 είχαν εξαγγείλει το στόχο τους: να σταματήσουν την αναπαραγωγή της «ανάξιας να βιωθεί» ζωής. Τελικά ο ναζί φυλετιστής Hans Gunther προσέθεσε έναν κοινωνικοοικονομικό παράγοντα στην θεωρία της φυλετικής καθαρότητας. Αν και παραδέχτηκε ότι οι Ρομά είναι πράγματι απόγονοι Άρειων, προσέθεσε ότι ανήκαν στις φτωχές τάξεις και ανακατεύτηκαν με τις «κατώτερες» φυλές κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους. Αυτή η φυλετική επιμειξία, που εξηγούσε τη φτώχια και το νομαδισμό τους, απειλούσε την άρεια ομοιογένεια. Οι τσιγγάνοι έγιναν έτσι άθελά τους ο λόγος να μπολιαστεί ο καθαρός ναζί φυλετισμός με κοινωνικά κριτήρια και το 1935 με τους νόμους της Νυρεμβέργης μπήκαν στην κατηγορία των «ακοινωνικών» αφού τους αφαιρέθηκε η ιθαγένεια.
Το 1942 ο Χίμλερ διέταξε τη μεταφορά των Ρομά στο Άουσβιτς Μπιρκενάου, διαταγή που αντιστοιχεί στην απόφαση για την «τελική λύση» στο εβραϊκό «πρόβλημα». Το Νοέμβριο του 1943 οι Ρομά μπήκαν στο ίδιο επίπεδο με τους Εβραίους και τοποθετήθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης. Στις 2 Αυγούστου του 1944 (μέρα που καθιερώθηκε ως Ημέρα Μνήμης του Αφανισμού των Ρομά – Porajmos στα τσιγγάνικα) εξοντώθηκαν σε θαλάμους αερίων όσοι είχαν απομείνει στο Άουσβιτς. Η πολιτική εξόντωσης εφαρμόστηκε και σε περιοχές τις οποίες έλεγχαν οι ναζί καθώς και σε συμμαχικές χώρες, ειδικά στην Κροατία, τη Σλοβακία, τη Ρουμανία και την Ουγγαρία. Στην Κεντρική Ευρώπη, στο προτεκτοράτο της Βοημίας και Μοραβίας, η εξόντωσή τους ήταν τόσο εκτενής που η βοημική τσιγγάνικη διάλεκτος εξαφανίστηκε. Μελετητές υποστηρίζουν ότι σχεδόν ολόκληρος ο τσιγγάνικος πληθυσμός εξοντώθηκε στην Κροατία, την Εσθονία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία.   Ο συνολικός αριθμός των δολοφονημένων από τους ναζί κυμαίνεται από 220 χιλιάδες μέχρι 1,5 εκατομμύριο, είναι αδύνατον όμως να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός γιατί δεν υπήρχαν στατιστικές για τον πληθυσμό τους πριν τον πόλεμο.
Ο διωγμός των τσιγγάνων επισκιάστηκε από τη γενοκτονία των εβραίων. Μόνο τα τελευταία χρόνια η Ρομά κοινότητα έχει αξιώσει την αναγνώρισή του.  Άλλωστε δεν υπάρχει καμία κρατική οντότητα που θα υποστηρίξει αυτή την υπόθεση.  Ακόμη κι αν σήμερα ο «επαναπατρισμός» και ο αποκλεισμός έχουν αντικαταστήσει τη συστηματική εξόντωση, οι ζωές των 8 εκατομμυρίων τσιγγάνων που ζουν στην Ευρώπη, μοιάζουν όπως και τότε «ζωές χωρίς αξία».