Green Positioning System

Η διάσκεψη για το κλίμα που έγινε πριν λίγο καιρό στην Κοπεγχάγη έφερε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας τις ανησυχίες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Ήταν η ιδανική παράσταση: ένα είδος πλανητικού αυτομαστιγώματος για το κακό που έχει κάνει ο «άνθρωπος» στον πλανήτη με το διοξείδιο του άνθρακα που εκλύει. Πίσω από αυτή την παράσταση, καμουφλαρίστηκαν οι κόντρες για την ενεργειακή αναδιάρθρωση και οι διακρατικοί ανταγωνισμοί. Εκτός όμως από την κόντρα για το ποιο κράτος θα σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος για τη μείωση των εκπομπών καυσαερίου κ.λ.π. έχει τη σημασία του και το πως επιμερίζεται αυτή η ευθύνη. Υποτίθεται ότι κάθε κράτος αναλαμβάνει το βάρος να βάλει το λιθαράκι του στη «σωτηρία» του πλανήτη και με τη σειρά του μοιράζει την ευθύνη στους υπηκόους του.

Τις τελευταίες μέρες είδαμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πως καλείται ο καθένας να πληρώσει το μερίδιο αυτό. Οι εντυπωσιακές αυξήσεις στα τέλη κυκλοφορίας βασίστηκαν ακριβώς σ'αυτή τη φιλολογία. Υποτίθεται ότι οι μεγαλύτερες αυξήσεις έγιναν για να «τιμωρηθούν» οι κάτοχοι παλιών και ρυπογόνων αυτοκινήτων, στη βάση του μότο «ο ρυπαίνων πληρώνει» Είναι εύκολο κάποιος να αντιτάξει γκρινιάζοντας ότι οι εμπνευστές του μέτρου δεν κόπτονται για τον πλανήτη αλλά μαζεύουν λεφτάκια, ειδικά τώρα που η ελλαδάρα διασύρεται διεθνώς σαν κράτος υπό πτώχευση. Ή να πει ότι είναι ένας καλός τρόπος να πάρουν μπροστά οι πωλήσεις αυτοκινήτων, υβριδικών και όχι μόνο. Το δικαίωμα στη ι.χ. μετακίνηση είναι ιερό και ήταν λογικό κάτι τέτοιο να προκαλέσει κάθε είδους αντιδράσεις, από το ινστιτούτο καταναλωτών και το κκε μέχρι το λα.ο.σ. Το αποτέλεσμα, εκτός από τους θρήνους για το «νέο χαράτσι στη λαϊκή οικογένεια» ήταν 160.000 κάτοχοι παλαιών αυτοκινήτων να καταθέσουν τις πινακίδες τους. Αν επρόκειτο πράγματι για τη ρύπανση, θα έπρεπε αυτό να θεωρηθεί επιτυχία: δεκάδες χιλιάδες αυτοκίνητα λιγότερα στους δρόμους. Αντίθετα ήδη το μέτρο θεωρείται αποτυχημένο αφού δεν έφερε τα αναμενόμενα έσοδα.

Οι ειλικρινείς «πράσινες» προθέσεις μπορεί να αμφισβητούνται εύκολα, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για την κεντρική ιδέα που βρίσκεται πίσω από τέτοια μέτρα. Το παράδειγμα για το που μπορεί να οδηγήσει αυτή η ιδέα έρχεται από την Ολλανδία. Το εκεί υπουργείο μεταφορών αποφάσισε να φορολογήσει την κίνηση των αυτοκινήτων με ειδικό τέλος ανά χιλιόμετρο. Μάλιστα εκεί δεν μπορεί να κατηγορήσει κανείς το ολλανδικό κράτος για φοροεισπρακτικά μέτρα. Η νέα ρύθμιση θα συνδυαστεί με την κατάργηση των τελών κυκλοφορίας και των διοδίων στις εθνικές οδούς. Υποτίθεται ότι η εφαρμογή του μέτρου θα καταπολεμήσει δραστικά το κυκλοφοριακό και το οικολογικό πρόβλημα της ολλανδίας. Χαράς ευαγγέλια για τους ποδηλάτες και τους εχθρούς των ι.χ.
Το ενδιαφέρον είναι το πως θα εφαρμοστεί αυτη η λαμπρή ιδέα.. Είναι αυτονόητο: κάθε όχημα θα έχει μία συσκευή gps που θα καταγράφει κάθε διαδρομή για να πληρώνουν οι οδηγοί ανάλογα με τα χιλιόμετρα που κάνουν και ανάλογα με το αν χρησιμοποιούν το όχημα σε ώρες αιχμής. Το όνειρο του ολοκληρωτικού ελέγχου των μετακινήσεων φτάνει κοντά στην πραγματοποίησή του. Αν αυτή η φοβερή ιδέα της συσσώρευσης των δεδομένων της ατομικής μετακίνησης βασιζόταν ας πούμε στην καταπολέμηση της εγκληματικότητας, κάποιος θα μπορούσε να διαμαρτυρηθεί. Ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες, όπου η ασφάλεια αναγορεύτηκε σε ένα από τα κυρίαρχα αγαθά, κάποια αντανακλαστικά περί ατομικής ελευθερίας και ιδιωτικότητας έχουν μείνει ζωντανά. Σ'αυτή την περίπτωση όμως όποιος διαμαρτύρεται θα πρέπει να αναμετρηθεί με το αδιαμφισβήτητο κλισέ: την προστασία του περιβάλλοντος
Τα παραδείγματα αυτά δεν είναι τα τελευταία που θα βρούμε μπροστά μας. Η ιδέα της περιβαλλοντικής ευθύνης και της πράσινης φορολογίας έχει πολλά ακόμα να δώσει. Έτσι κι αλλιώς, αυτή η βουτιά από το πλανητικό επίπεδο στο επίπεδο της ατομικής ευθύνης είναι εδώ και χρόνια κοινότυπη. Από τότε που ο λόγος για τον πλανήτη και τη φύση χρειάστηκε να περάσει μέσα από τις συμπληγάδες της αφομοιωμένης οικολογίας που απογυμνώθηκε από τα ανατρεπτικά της χαρακτηριστικά και του φιλελευθερισμού που ανήγαγε κάθε κοιινωνικό πρόβλημα σε ατομικό.Έτσι από την αμφισβήτηση της ανάπτυξης και συνολικά του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, περάσαμε στην αόριστη ρητορεία περί «απερισκεψίας του ανθρώπου» που βάζει σε κίνδυνο τη φύση με τον άκρατο καταναλωτισμό. Η λεηλασία της φύσης έγινε ατομική υπόθεση και πλάι στις αναπαραστάσεις του πλανήτη που χάνεται, μπήκε το άτομο που συμβάλλει στη ζοφερή εικόνα με την πλαστική σακούλα ή το spray του.

Η φιλολογία που βάζει στο περιθώριο το γεγονός ότι η κυριαρχία πάνω στη φύση είναι αδιαχώριστη από την κυριαρχία πάνω στην ανθρώπινη εργασία, φέρνει στο προσκήνιο τη φιγούρα του ατομικού, υπεύθυνου, πράσινου καταναλωτή. Η ιδέα αυτή έφτασε στο απόγειο της παγκόσμιας αναγνώρισης λίγα χρόνια πριν, όταν ο Αλ Γκορ βραβέυτηκε με νόμπελ γιατί μας συμβούλεψε να «αλλάξουμε τον τρόπο που ζούμε» για να αντιστρέψουμε την πορεία προς την παγκόσμια υπερθέρμανση και την κλιματική αλλαγή. Ήταν λοιπόν θέμα χρόνου οι ευγενικές παραινέσεις προς την οικολογική συνείδηση του καθενός ξεχωριστά να γίνουν μικροί εκβιασμοί. Δεν αργεί η μέρα που οι εκβιασμοί αυτοί θα γίνουν όλο και πιο συχνοί και θα πάρουν τη μορφή επιβολής, υπό την πίεση του «sos» που υποτίθεται ότι εκπέμπει ο πλανήτης. Σε παλιότερο τεύχος κάναμε μία νύξη για το πως ο παλιός ολοκληρωτισμός μπορούσε να συνδέεται με την οικολογία και την αγάπη για τη φύση. Η σύνδεση αυτή δεν είναι πια ιδεολογική ούτε και περιορίζεται στην άνεση των ακροδεξιών να υποκλέπτουν τα νοήματα της οικολογίας. Περνάει από το επίπεδο των ενδο-καπιταλιστικών αντιθέσεων, όπου ο μεγα-φόβος της υπερθέρμανσης και της καταστροφής του πλανήτη ήδη οδηγεί σε ένα είδος «πράσινου ιμπεριαλισμού», και φτάνει στο διάχυτο, κοινωνικό επίπεδο. Ο ίδιος φόβος θα δώσει το δικαίωμα στον ολοκληρωτισμό να επεμβαίνει και να τιμωρεί τους ανεύθυνους.
Η «πράσινη» κατανάλωση, ο «πράσινος» τρόπος ζωής, δεν απαιτεί μόνο συνείδηση και υπευθυνότητα. Συνήθως προϋποθέτει κι ένα συγκεκριμένο οικονομικό και κοινωνικό status. Οι πληβείοι που δεν έχουν πρόσβαση στα πανάκριβα βιολογικά προϊόντα, στις hi-tech πράσινες συσκευές και στα υβριδικά αυτοκίνητα, μπορούν ανά πάσα στιγμή να αναγορευτούν «εχθροί του πλανήτη». Κι αν σήμερα η τιμωρία τους παίρνει τη μορφή φόρων στην καταραμένη ιχ μετακίνηση, σύντομα ίσως χρειαστούν πιο «σκληρές» αποφάσεις.