Επιτροπές κατοίκων

Τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει ξανά στη μόδα οι περίφημες επιτροπές κατοίκων. Έχει ένα ενδιαφέρον να δει κανείς περί τίνος πρόκειται. Γιατί ενώ στο παρελθόν αυτές ήταν κατά βάση ταυτισμένες με ομαδοποιήσεις  που με τον ένα ή άλλο τρόπο είχαν μία αριστερή ιδεολογία, σήμερα βλέπουμε να κάνουν την εμφάνισή τους «επιτροπές κατοίκων» πέρα για πέρα ακροδεξιές. Πρόκειται για μια διαφοροποίηση που ούτε τυχαία είναι ούτε ευκαιριακή. Αντίθετα σχετίζεται άμεσα με τα χαρακτηριστικά κάθε τέτοιας επιτροπής, την οποία πλέον βάζουν και δουλεύει για λογαριασμό τους οι κάθε λογής φασίστες.
Το πρώτο εξ αυτών αφορά στην περίφημη «ποιότητα ζωής». Ένα ζήτημα που από «αριστερό» έχει γίνει πλέον και «δεξιό». Πράγματι αν σταθεί κανείς και παρατηρήσει τα αιτήματα των επιτροπών κατοίκων, από τον Άγιο Παντελεήμονα μέχρι την Πάτρα, θα διαπιστώσει ότι όλα τοποθετούνται κάτω από τον γενικό τίτλο της «ποιότητας ζωής». Αυξημένη εγκληματικότητα; Κίνδυνοι για την δημόσια υγεία; Λιγότεροι μετανάστες; Όλα τα παραπάνω αποτελούν απλά παραλλαγές του «προβλήματος», του «κακού» που κάθε φορά απειλεί τον τρόπο ζωής των ντόπιων. Εδώ όμως ανακύπτει το εξής ερώτημα: «Ποιότητα ζωής» τίνος; Ή για να το πούμε πιο καλά, έχουν όλοι την ίδια πρόσβαση στην «ποιότητα ζωής»; Έχουμε όλοι ίδια διατροφή, ίδιους όρους στέγασης, ίδια θέση στην παραγωγική διαδικασία, με ό,τι αυτά σημαίνουν για την «ποιότητα ζωής μας»; Προφανώς και όχι. Κατ' αυτό τον τρόπο, το αίτημα για προστασία της «υγείας των κατοίκων» στην Πάτρα, αν και ακούγεται αρκετά ανθρωπιστικό, απλουστεύει επικίνδυνα το τι πραγματικά συμβαίνει. Πρώτον, γιατί (όπως σε κάθε τέτοιου είδους αίτημα) δεν υπάρχει καμία αναφορά ή ενδιαφέρον για τις αιτίες που το δημιουργούν. Η «υγεία των κατοίκων» της Πάτρα «απειλείται» από τους αφγανούς μετανάστες οι οποίοι όμως πώς βρέθηκαν εκεί; Εξαιτίας του πολέμου στην χώρα τους, στον οποίο συμμετέχει και ο ελληνικός στρατός με τους συμμάχους του. Δεύτερον, επειδή η διάγνωση του προβλήματος εισάγει αυτόματα έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε εμάς και τους «άλλους», αυτούς που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και αυτούς που το δημιουργούν. Και τρίτον επειδή προβάλλει μια ιδέα περί δημόσιας υγείας που είναι, υποτίθεται, χωρίς κοινωνικές διαφοροποιήσεις (εργάτες, αφεντικά κ.ο.κ.). Αλλά αυτή η ιδέα έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για να δείξει σαν "άρρωστους" (ή "απειλή" για την δημόσια υγεία) όσους απλά δεν έχουν τα αστικά στάνταρ ζωής.
Το δεύτερο αφορά στον τοπικό (εξού και το κατοίκων) χαρακτήρα. Πρόκειται δηλαδή για ομαδοποιήσεις οι οποίες έχουν σαν σημείο συνάντησης το γεγονός ότι βρίσκονται, κατοικούν στην ίδια περιοχή. Αυτό το δεύτερο χαρακτηριστικό έχει κάμποσα υπονοούμενα. Υπονούμενο πρώτο: Υπάρχουν μια σειρά από ζητήματα τα οποία είναι αμιγώς τοπικά. Σχεδόν αυτόματα αναρωτιέται κανείς: Τι στο διάολο είναι αμιγώς τοπικό ζήτημα; Η μόλυνση του περιβάλλοντος; Η ανεργία; Τα ναρκωτικά; Προφανώς τίποτε από τα παραπάνω δεν είναι τοπικό ζήτημα. Και μ' αυτή την έννοια είναι που οποιαδήποτε τοπική δράση στο βαθμό που δεν θέτει γενικότερα το ζήτημα, είναι καταδικασμένη όχι απλά να εγκλωβίζεται στη μερικότητα του λόγου της αλλά επιπλέον να αποκρύπτει πολλές φορές και το ίδιο το ζήτημα το οποίο επιχειρεί να αναδείξει. Το ζήτημα των ναρκωτικών για παράδειγμα. Μπορεί να αφορά ειδικά κάποιες περιοχές; Ή μήπως σε συγκεκριμένες περιοχές αυτό εκδηλώνεται σε όλο του το "μεγαλείο"; Ειπωμένο αλλιώς, τα ναρκωτικά είναι ένα ζήτημα χωροταξίας ή ένα ζήτημα που διαπερνά κάθετα ολόκληρη την κοινωνία; Η απάντηση είναι προφανής.
Υπονοούμενο δεύτερο: οι κάτοικοι δεν μπορεί παρά να έχουν έναν λόγο παραπάνω. Αυτό καταρχήν ακούγεταi απόλυτα φυσιολογικό. Αλλά δεν είναι καθόλου τέτοιο. Αν δηλαδή έχουμε να κάνουμε με «τοπικές κοινωνίες», οι οποίες για παράδειγμα συμφωνούν απόλυτα με τα πογκρόμ κατά των τοξικομανών, θα πρέπει να σεβαστούμε τις απόψεις τους και τις πρακτικές τους; Ή μήπως τους πέφτει παραπάνω λόγος στο ζήτημα; Και πάλι όχι. Γιατί αν και είναι αλήθεια ότι έχει σημασία η θέση από την οποία μιλάμε, δεν πρόκειται για τη γεωγραφική μας θέση. Πρόκειται για την ταξική μας θέση. Αυτή είναι που καθορίζει τους φίλους μας και τους εχθρούς μας, αυτή είναι που κάθε φορά αναδεικνύει ποιος δικαιούται να ομιλεί και να πράττει και ποιος όχι.
Το τρίτο χαρακτηριστικό των επιτροπών κατοίκων φαίνεται να είναι το πιο σκανδαλώδες. Και αφορά στα  ιδεολογικά χαρακτηριστικά τους. Αυτό σημαίνει το εξής: αυτές, αν και παρουσιάζονται να ασχολούνται με το χ ή ψ ζήτημα από "αγνό ενδιαφέρον" για τη γειτονιά, απαλλαγμένες από ιδιοτελή κίνητρα, στην πραγματικότητα υπηρετούν πολύ συγκεκριμένα (πολιτικά συνήθως) συμφέροντα. Και τις περισσότερες φορές, γίνονται το όχημα κομματικών μηχανισμών που τις βγάζουν μπροστά, προκειμένου να πείσουν ότι είναι η ίδια η κοινωνία που μιλάει και όχι το κόμμα. Ή καλύτερα, η επιτροπή βγαίνει και λέει αυτά που δεν επιτρέπεται να πει το κόμμα. Γεγονός το οποίο έχει σαν συνέπειες α) το να παρουσιάζουν οι κομματικοί μηχανισμοί ένα κοινωνικό τρόπον τινά προφίλ και β) να ψαρεύουν και κανέναν αφελή ψηφοφόρο μία στο τόσο. Δε χρειάζεται ιδιαίτερη ευφυία για να καταλάβει κανείς αν κάτι τέτοιο ισχύει. Αρκεί να παρατηρήσει δύο βασικά πραγματάκια. Πρώτον, τη φιγούρα του μέσου έλληνα. Τον νοικοκύρη που είναι έτοιμος να σκοτώσει για μια θέση στο παρκάρισμα, το γείτονα που αφήνει τα σκουπίδια στην πόρτα του διπλανού του και δίνει μάχες για τη θέση του κάδου απορριμμάτων, τον «γλεντζέ» που ακούει σκυλάδικα στη διαπασών και γαμωσταυρίζει όποιον του στερεί τον ύπνο του. Αυτός ο μέσος έλληνας, μπορεί στ' αλήθεια να συμμετάσχει με ειλικρινείς προθέσεις σε οποιαδήποτε επιτροπή, είναι δυνατό να μοιραστεί οτιδήποτε εκτός από τον μικροαστικό κανιβαλισμό του; Όχι. Δεύτερον, το γεγονός ότι οι επιτροπές κατοίκων τις περισσότερες φορές ταυτίζονται με «ομάδες πίεσης πολιτών» που με τον ένα ή άλλο τρόπο κινούνται ή έχουν άμεση σχέση με κάποιους δημοτικούς σύμβουλους. Με εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης δηλαδή, της τοπικής εξουσίας. Και «πιέζουν» ώστε τα αιτήματά τους να ικανοποιηθούν, δηλαδή να μεσολαβηθούν επιτυχημένα από τον τοπικό άρχοντα. Με το πέρασμα του χρόνου, αυτές οι «ομάδες πίεσης» μπορούμε να πούμε ότι αποκτούν έναν πιο κεντρικό χαρακτήρα. Με την έννοια ότι από τη μικροκοινωνία του δήμου ή της κοινότητας, κάνουν το άλμα στην κεντρική πολιτική σκηνή. Και πλέον δεν αποτελούν το δορυφόρο ενός δημοτικού συμβούλου αλλά ενός βουλευτή ή υψηλόβαθμου κομματικού στελέχους.
Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά (και ειδικά το τελευταίο) έχει εκμεταλλευτεί στο έπακρο και το λαος που δε χάνει ευκαιρία να σπεκουλάρει πάνω στα «δίκαια αιτήματα» διάφορων χουντόγερων που ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Είτε πρόκειται για την Κυψέλη είτε για τους τοξικομανείς της πλατείας Θεάτρου, οι επιτροπές κατοίκων κάνουν σχεδόν όλη τη βρώμικη δουλειά. Διαμαρτύρονται, ονοματίζουν το πρόβλημα -οι μετανάστες, η εγκληματικότητα, η υγιεινή, οι τοξικομανείς- και καλούν τους πάντες, media, κόμματα, επίσημους και ανεπίσημους φορείς, να δώσουν μια λύση. Και ξετυλίγεται στη συνέχεια το κουβάρι της «αντιμετώπισης του προβλήματος». Περισσότερα φράγκα, περισσότεροι μπάτσοι, περισσότερο κράτος. Γιατί τελικά αυτό είναι και το ζητούμενο, τουλάχιστον για αυτές τις επιτροπές. Επιτέλους να εμφανιστούν το κράτος και οι φίλοι του.
Αναπόφευκτα αντίστοιχη θα πρέπει να είναι και η αντιμετώπισή τους. Όχι με την έννοια ότι πρόκειται για ένα αμιγώς κρατικό μηχανισμό. Αλλά ότι δεν μπορεί παρά να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού. Είτε πρόκειται για το πως θα αλλάξουν οι αξίες της γης, είτε για το πόσο υποτιμημένοι θα είναι οι μετανάστες εργάτες, οι επιτροπές κατοίκων επιτελούν μια πολύ συγκεκριμένη λειτουργία. Αυτό είναι το ουσιαστικό της υπόθεσης. Και όχι το αν πράγματι στην χ ή την ψ περιοχή υπάρχουν τελικά είκοσι μεσήλικες ή υπερήλικες ρατσιστές. Αυτό το γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Δεν έχουμε καμιά αμφιβολία. Σ' αυτόν τον κόσμο ζούμε.