Bodies

Eδώ και καιρό γίνεται στο Γκάζι μια έκθεση με τίτλο «Bodies», η οποία παρουσιάζει τα σώματα 12 νεκρών κινέζων σε διάφορες στάσεις του σώματος. Σύμφωνα με την διοργανώτρια (αμερικάνικη) εταιρία, σκοπός της έκθεσης είναι «η εκπαίδευση του κοινού και η σωματική του συνειδητοποίηση μέσω της υλικής απόδειξης». «Το να βλέπεις είναι να πιστεύεις», λένε. Υποτίθεται πως οι επισκέπτες βλέποντας τα μαύρα πνευμόνια (π.χ.) του «εκθέματος», πείθονται για το βλαβερό του καπνίσματος και τα λοιπά.
Ο «σκοπός» της έκθεσης πτωμάτων (bodies) παρουσιάζεται «αθώος», αλλά μόνο τέτοιος δεν είναι. Να σημειώσουμε κάποια απ' τα δεδομένα της εποχής, που αχνοφαίνονται σαν ιδεολογικό υπόστρωμα της έκθεσης.
Ζούμε σ' έναν κόσμο (τον πρώτο) που η εμπορευματική αλλοτρίωση και οι λόγοι γύρω απ' το σώμα εξελίσσονται (και έχουν χωνευτεί σε μεγάλο βαθμό) ταυτόχρονα σε δύο πεδία: α) το σώμα σαν καταγραφή και επίδειξη της εικόνας του και β) το σώμα σαν υγιής, παραγωγικός οργανισμός. Το σώμα σαν «έξω», βιτρίνα του εαυτού και το σώμα σαν «μέσα», μια μηχανή που θέλει φροντίδα και συντήρηση. Και τα δύο (διακριτά) πεδία έχουν μια κοινωνική διαδρομή και ιδεολογική παραγωγή δεκαετιών, δεν προέκυψαν χτες.
Ξεκινώντας απ' το δεύτερο: «η σωματική συνειδητοποίηση μέσω της υλικής απόδειξης» που ευαγγελίζεται η διοργανώτρια εταιρία πατάει πάνω σε στέρεο κοινωνικό έδαφος. Απ' τα συμπληρώματα διατροφής μέχρι τα καβλόχαπα, η σωματική αυτοβελτίωση είναι ο κανόνας: η απόδοση (απ' τη δουλειά μέχρι τον έρωτα) είναι η καθολική απαίτηση των κοινωνικών συσχετίσεων, το μέτρο της (κοινωνικής) αποδοχής του εαυτού. Η χημική «βελτίωση» είναι καθεστώς, παρά τον άπειρο (σωματικό και ψυχικό) πόνο που έχει προκαλέσει.
Συνεπώς, απέναντι σε σώματα και μυαλά ήδη αλεσμένα και εθισμένα στην απόδοση (και τη βία της) αυτή η έκθεση δεν «εκπαιδεύει» αλλά «επιβεβαιώνει». Επιβεβαιώνει την αντιμετώπιση του «μέσα» σώματος σαν πεδίο της τεχνικής (χημικής) αυτοβελτίωσης και ευρύτερα, σαν απαραίτητο όρο του πως συσχετίζονται τα σώματα. Εκτός κι αν αυτό που θέλει να δείξει η έκθεση είναι τα όρια της χημικής αυτοβελτίωσης. Το σώμα «αντιστέκεται», «φθείρεται». Κάτι που σημαίνει πως η καθολικότητα της απόδοσης πρέπει να αναζητηθεί (και) σε άλλα πεδία αυτοβελτίωσης.
Είναι η ιστορική στιγμή που οι βιο/τεχνολογίες και τα «θαύματά» τους καταλαμβάνουν την σκηνή. Είναι η στιγμή που η (καπιταλιστική) αποικιοποίηση του ανθρώπινου σώματος φτάνει στα έσχατα όριά της: την έφοδο στα κύτταρα. Είναι η φάση της «αποκωδικοποίησης» του ανθρώπινου dna και των «μυστικών» του. Η εποχή που το ερώτημα της «εγκληματικότητας» βρίσκει την «απάντησή» του σε κάποιο γονίδιο.
Μιλώντας για το σώμα σαν καταγραφή και επίδειξη της εικόνας του, τα πράγματα είναι καθαρά (στον πρώτο κόσμο) εδώ και χρόνια. Το εμπόρευμα, η κατανάλωση και οι φετιχισμοί κάθε είδους, σαν μηχανές παραγωγής ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων, έχουν κάνει πολλή δουλειά στο να θεωρείται το σώμα (ή η εικόνα του) ένα πεδίο αξιοποίησης του κεφάλαιου. Η ομορφιά, η νεότητα, το γυμνασμένο σώμα, είναι κάποιες απ' τις αντιλήψεις περί σώματος (και της εικόνας του) που βρίσκονται κάτω από συνεχή κοινωνική «αναζήτηση», με τ' αφεντικά να προσφέρουν τις «λύσεις». Μια αλυσίδα «λύσεων» απ' τα καλλυντικά μέχρι τα ινστιτούτα αδυνατίσματος. Κι απ' τη βιομηχανία του σεξ μέχρι τις «πλαστικές» επεμβάσεις.
Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο εδώ! Το έσχατο όριο της καταγραφής των σωμάτων είναι η κατοχή (επί) των σωμάτων. Η επίδειξη (και η κατοχή) των σωμάτων των Άλλων. Στο τελευταίο κωλόμπαρο της ελληνικής επικράτειας οι πληρωμένοι βιασμοί των μεταναστριών είναι το καύχημα των βιαστών. Και στο τελευταίο αστυνομικό τμήμα, οι βασανισμοί των Άλλων καταγράφονται στα κινητά και επιδεικνύονται σαν στοιχείο επιβολής και «ανωτερότητας». Την ίδια ώρα που τα ίδια και χειρότερα γίνονται στα διάφορα Αμπού Γκράιμπ ή όπου πολεμάνε οι στρατοί των «ανεπτυγμένων»...
Εκεί που πολεμάνε οι στρατοί των «ανεπτυγμένων»... μοιράζεται αφειδώς ο θάνατος. Με διάφορες αιτίες. Τί έχουν να πουν οι διοργανωτές και το «κοινό» της έκθεσης για τον θάνατο, των Άλλων και τον δικό τους; Σώματα/πτώματα «επεξεργασμένα» επιστημονικά, με «πλαστικοποιημένα» όργανα για να αντέχουν στη φθορά του χρόνου, στήνονται σε βάθρα σε διάφορες στάσεις για μαζική επίδειξη. Τί είναι αυτό που «επιδεικνύεται» χάριν της «εκπαίδευσης του κοινού και της σωματικής συνειδητοποίησης μέσω της υλικής απόδειξης»; Ο θάνατος, τα νεκρά σώματα! Ο θάνατος, αποκοινωνικοποιημένος απ' τη φρίκη του που μοιράζεται αφειδώς, ο θάνατος σαν επιστημονική (εκλαϊκευμένη) έκθεση. Μια τελετουργία πλήρους αναισθητοποίησης απέναντι στο θάνατο των Άλλων. Αυτό ακριβώς...
Απ' την άλλη, δεν φαίνεται να πολυαπασχολεί κανέναν η προέλευση των δώδεκα πτωμάτων. Οι διοργανωτές υποστηρίζουν πως όλα είναι νόμιμα, καθώς έχουν «προμηθευτεί» τα πτώματα από κινέζικο πανεπιστήμιο και πως λόγω των προσωπικών δεδομένων (των νεκρών) ούτε οι ίδιοι δεν ξέρουν τα ονόματα, την ιδιότητα ή τον τρόπο που πέθαναν. Ρεπορτάζ λένε ότι πρόκειται για πολιτικούς κρατούμενους και φυσικά οι διοργανωτές το διαψεύδουν.
Είναι γνωστό πως η όποια «πρόοδος» της ιατρικής έχει πατήσει σε μεγάλο βαθμό στα πειράματα πάνω σε ανθρώπους (ζωντανούς ή νεκρούς) που δεν έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους. Ακόμα και σήμερα τα μαθήματα ανατομίας στις ιατρικές σχολές γίνονται πάνω σε νεκρούς «στ' αζήτητα». Και (ποιός ξέρει;) μπορεί κάποτε να μάθουμε ότι κάποιοι «ανώνυμοι» προλετάριοι που «πνίγονται» στο αιγαίο, καταλήγουν στο τραπέζι του ανατόμου ή των φαρμακευτικών εταιριών.
Είναι επίσης γνωστή η τεράστια ώθηση που δίνεται στην ιατρική «έρευνα» σε καιρό πολέμου: οι οριακές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επιβάλλονται, εκμηδενίζουν την αξία της ζωής και ανοίγουν το πεδίο στους ιατρικούς «πειραματισμούς». Τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι το πιο γνωστό παράδειγμα, απ' το παρελθόν. Συνεπώς για την ιατρική τεχνολογία και τους ιερείς της, το πράγμα είναι «λυμένο» από «ηθική» άποψη, εδώ και πολλά χρόνια. 
Το κοινό όμως; Τί έχει να πει το κοινό για την προέλευση των πτωμάτων; Μάλλον αδιαφορεί για όλ' αυτά. Σωστά... Εδώ δεν τους ενδιαφέρει η προέλευση των αφγανών μεταναστών/ προσφύγων πολέμου (αντίθετα τους ενδιαφέρει να μην τους «λερώνουν τις πλατείες») θα νοιαστούν για δώδεκα κινέζους;
Να ανακεφαλαιώσουμε. Η έκθεση «Bodies» κατά τη γνώμη μας, δείχνει πολύ περισσότερα πράγματα για την εποχή της, απ' αυτά που λένε οι διοργανωτές της ή αφήνουν να εννοηθεί. Ναι, τα σώματα είναι στο κέντρο της, αλλά με ποιό τρόπο; Προσπαθήσαμε να δείξουμε παραπάνω πλευρές μιας ολοκληρωτικής διαχείρισης των σωμάτων. Τα σώματα σαν πεδίο καπιταλιστικής αξιοποίησης της εικόνας τους - τα σώματα σαν πεδίο της απόδοσης, της αυτοβελτίωσης, εν τέλει των μηχανικών της ιατρικής και της βιο/τεχνολογίας. Τα σώματα σαν επίδειξη «πολιτιστικής ανωτερότητας»...
Ίσως η ίδια η έκθεση να θεωρείται από πολλούς σαν επίδειξη «πολιτιστικής ανωτερότητας». Μια τέτοια έκθεση «δεν θα μπορούσε να γίνει οπουδήποτε». Πράγματι. Μόνο στο πρώτο κόσμο τα σώματα έχουν αποικιοποιηθεί από το εμπόρευμα τόσο καθολικά, η καταγραφή και η επιδειξή τους είναι τόσο κοινότυπη, που μια έκθεση πτωμάτων δεν σοκάρει, το αντίθετο. Είναι στις ώριμες κοινωνίες του θεάματος που ζούμε, όπου ο θάνατος (των Άλλων) δεν σημαίνει τίποτα, για τους υπηκόους.
Έτσι η έκθεση «Bodies» είναι μια ακόμα (λίγο εξεζητημένη) έκθεση. ΔΕΝ είναι το εργαστήριο ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης που περιφέρει την «πραμάτεια» του, προς τέρψιν (για πόσο ακόμα;) εκείνων που δεν χορταίνουν τον θάνατο των Άλλων.